İnsülinler ve insülin kullanım teknikleri rehberi

Becton Dickinson, Türkiye’nin diyabet konusunda önde gelen 11 dernek ve sivil toplum kuruluşu ile Türkiye’de bir ilk olan “İnsülin/GLP 1 Kullananlar İçin Enjeksiyon Rehberi”nin hazırlanmasına destek verdi. Rehber, insülin enjeksiyonu uygulayan diyabetlilere “insülin tedavisi” ve özellikle “doğru insülin kullanımı teknikleri” konusunda ihtiyaç duyabilecekleri en doğru ve en güncel bilgileri sunuyor.

İnsülin kullanım tekniği rehberinin içindekiler

1) İnsülin hakkında sıkça sorulan sorular

• İnsülin bağımlılık yapar mı?
• İnsülin kilo aldırır mı?
• İnsülin kullananlar spor yapabilir mi?
• Gebelikte insülin kullanmak çocuğa zarar verir mi?
• İnsülin tedavisinde iğneler can acıtır mı?

2) İnsülin enjeksiyonu nereye yapılmalıdır?

• Hipoglisemi nedir?
• İnsülin enjeksiyonu için vücutta hangi bölgeler kullanılır?
• Enjeksiyon bölgesi seçimi
• Bölgeler arası rotasyon
• Bölge içi rotasyon

3) İnsülin enjeksiyonunda oluşabilecek komplikasyonlar nelerdir

• Lipohipertrofi neden oluşur
• Lipohipertrofi içine enjeksiyon yapmak risk yaratır mı

4) İnsülin enjeksiyonunda kullanılan cihazlar nelerdir?

• İnsülin kalemleri
• İnsülin enjektörleri
• İnsülin kalem iğneleri
• İnsülin pompaları

Hiperglisemi nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi

5) İnsülinler

• Kısa etkili insan insülini
• Hızlı etkili analog insülinler
• Orta etkili insan insülini
• Uzun etkili analog insülinler
• Karışım insülinler
• İnsülinin saklanması

6) GLP1 analogları

7) Kan şekeri için istenen hedefler nelerdir

8) Kalem iğnesi uzunlukları ve önerilen enjeksiyon teknikleri

• Doğru deri kıvrımı nasıl uygulanır?
• Kalem iğneleri tek kullanımlıktır?
• İnsülin kalemleriyle doğru enjeksiyon nasıl uygulanır?
• Şırınga ile enjeksiyon nasıl uygulanır?

İnsülin hakkında sıkça sorulan sorular

İnsülin bağımlılık yapar mı?

İnsülin bağımlılık yapmaz. İnsülin tedavisi normal şartlarda vü­cutta salgılanması gereken insülin hormonunun salgılanamadığı için dışarıdan verilerek uygulanan bir ”yerine koyma” tedavisidir. İnsülin çoğu kez enjeksiyon uygulama kurallarına uyulmaması nedeniyle kan glukozunu olması gereken değerin daha altına düşürebilir (hipoglisemi). İnsülinin hipoglisemi dışında bilinen hiçbir yan etkisi yoktur. İnsülin tip 1 diyabette mutlak uygulan­ması gereken bir tedavi yöntemidir. Tip 2 diyabette ise gerekli durumlarda ve hekimin uygun gördüğü şekilde ağızdan alınan kan glukozunu düşüren ilaçlarla beraber ya da tek başına insülin uygulanabilir. Erken başlanan insülin tedavisiyle diyabetin vücuda (göz, kalp, böbrek, damar ve sinirler gibi) vereceği zararlar ön­lenebilir.

Tip 2 diyabetiklerde kan glukoz değerleri dengelendiği takdirde daha sonrasında ilaç tedavisine dönme olasılığı da bazı hastalarda olabilir. Ayrıca tip 2 diyabetlilerde ameliyat, ateşli ağır hastalık ve hastanede müdahale edilmesi gereken durumlarda geçici olarak insülin tedavisi uygulanmalıdır.

İnsülin kilo aldırır mı?

Diyabet bir metabolizma hastalığı olduğu için kilo alımı sık rast­lanılan bir sorundur. İnsülini fazla yapma ya da insülin-öğün iliş­kisinde aksamalar, hekim, hemşire ve diyetisyen önerilerine uyul­maması sadece insülinde değil, insülin salgılatıcı ilaçlarda da kilo artışına neden olabilir. Kendi kendinize düzenli kan glukoz ölçü­mü yaparak, hekim kontrolünüzü aksatmayarak, hekim önerileri­ne uyarak, düzenli ve doğru beslenerek ve yeterli fiziksel aktivite ile kilo alımını önleyebilirsiniz.

İnsülin kullananlar spor yapabilir mi?

Evet, her sağlıklı birey gibi diyabetik bireylerin de spor yapma­sı gerekir. Önemli olan yaşam tarzımıza en uygun sporu tercih etmemizdir. Ağırlık çalışmak ve dalmak gibi tek başına yapılan sporlardan kaçınılmalıdır. İnsülin kullanan dünya çapında ün yapmış pek çok basketbol oyuncusu ya da yüzme sporu yapan diyabetli vardır.

Önemli olan kurallara uymak ve bilinçli olarak spor yapmaktır. Egzersiz glukoz kullanımını arttırdığı için insülin ihtiyacını azaltır. Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta egzersiz yapılacak bölgeye enjeksiyon yapmamaktır. Örneğin uyluktan yapılan enjeksiyon sonrasında yürüyüşe çıkılırsa insülin çok daha hızlı etki göstererek kan glukozunda ani ve hızlı düşüşlere neden olabilir. Ayrıca egzersiz planı hekim ile paylaşı­larak egzersiz yapmadan önce uygulanacak insülin dozu tekrar azaltılmalı, hekiminizin önerisi doğrultusunda egzersiz sırasında ek karbonhidrat alınmalıdır.

Gebelikte insülin kullanmak çocuğa zarar verir mi?

Hayır, tam tersi gebelikte kan glukozunun kontrol altına alın­maması durumunda diyabet anneye ve çocuğa çok ağır zararlar verebilir. Bunu önlemenin en iyi yolu insülin tedavisidir.

İnsülin tedavisinde iğneler can acıtır mı?

Günümüzde insülin kalem iğneleri oldukça inceltilip, kısaltılmış­tır. Bunun yanında iğne ucundaki kesit sayısı da enjeksiyon ağrı­sını azaltmak amacıyla üzerinde çalışılan bir teknik özellik haline gelmiştir. Özellikle son geliştirilen 5 kesit (pentapoint) teknolojisi enjeksiyon ağrısının azaltılmasında ve daha rahat, daha konforlu enjeksiyonda önemli rol oynamaktadır. Bu teknolojik gelişmeler sayesinde insülin enjeksiyonu mümkün olduğunca ağrısız hale getirilmiştir. Fakat her kalem iğnesi yüksek teknolojiyle üretilme­diği için aynı özelliklere sahip değildir. Kalitelisiz iğne kullanımı kızarıklık, morarma, enfeksiyon ve lipohipertrofiye sebep olabilir. Bu yüzden kullandığınız ürünün kalitesi konusunda hekiminize danışmanız çok önemlidir.

İnsülin enjeksiyonu nereye yapılmalıdır?

İnsülin enjeksiyonunun deri altı yağ dokuya yapılması gerekir. Yağ dokusu içine yapılan enjeksiyonda insülin dengeli şekilde emilir. İnsülinin yağ doku içerisinde derine ya da yüzeye enjekte edilmesi emilimi etkilemez. Ayrıca yağ dokuya en­jeksiyon kasa yapılan enjeksiyondan daha az acı verir.

Deri kalınlığının; kişinin etnik kökeni, cinsiyeti, yaşı ve kilosundan bağımsız olarak tüm enjeksiyon bölgelerinde ortalama 2 mm olduğu bilinmektedir (1.8-2.5 mm).

Kas içine yapılan insülin yağ tabakasına yapılan insüline kıyasla 2 kat daha hızlı emilir. Bu yüzden kasa yapılan enjeksiyon kan şekeri düzeylerinde büyük oynama­lara ve kan şekerinin aniden düşmesine (hipoglisemi) neden olur. Yağ dokunun kalınlığı herkeste farklıdır ve bölgeden bölgeye değişir. Bu sebeple uzun iğne kul­lanmak ve enjeksiyon yaparken çok bastırmak kas içi enjeksiyona neden olabilir.

Hipoglisemi

Eğer insülin yağ doku yerine daha derine yani kas dokuya yapılırsa, insülin çok daha hızlı etki gösterir ve kan şekeri hızla düşerek hipoglisemiye sebep olabilir.
Kan şekerinin düşmesi hipoglisemi olarak tanımlanır. Diyabetik bir kişide genel­likle kan şekerinin 70 mg/dl’nin altında olması, hipoglisemi bulgu ve belirtilerinin gözlemlenmesi ile tanı konur. Ancak özellikle kan şekeri yüksek seyreden birey­lerde 70 mg/dl değerinden daha yüksek kan şekeri değerlerinde de hipoglisemi yaşanabilir.

Hipoglisemi halsizlik, soğuk soğuk terleme, baş dönmesi, çarpıntı ve titreme gibi belirtilerle kendini gösterir. Hemen önlem alınmazsa hipoglisemi derecesine bağlı olarak sinirlilik, baygınlık, nöbet, bilinç kaybı gelişebilir. Olası hipoglisemilere he­men müdahale edebilmek için yanınızda küp şeker ya da glukoz tablet bulundur­manız önerilmektedir. Kan şekerini hızla yükseltmek için yaklaşık 15 g basit karbon­hidrat almanız gerekir.

Hipoglisemi belirtilerini farkettiğinizde 3-4 adet küp şeker ya da 1 bardak meyve suyu tüketebilirsiniz. Böylece kan şekeriniz hızlıca tekrar yükselerek olması gereken değerlere ulaşacaktır. Ayrıca önlem olarak glukagon kiti bulundurmanız faydalı olacaktır. Hipoglisemi geçiren kişinin bilinci açık ya da yarı açıksa ıslatılmış şeker ya da bal dişler üzerine ve ağız içine (yanaklara) sürülmelidir. Kişide bilinç kaybı oluşmuşsa hemen 112 Acil Yardım aranmalıdır ve hasta yakını tarafından glukagon iğnesi yapılmalıdır. Bu sayede sağlık ekibi gelene kadar kişiye ilk müdahale yapılmış olur.

İnsülin enjeksiyonu için vücutta hangi bölgeler kullanılır?

İnsülin enjeksiyonu için uygun vücut bölgeleri karın, uyluk (bacak), kol ve kalçadır.

Enjeksiyon bölgesi seçimi

Kişi vücut yapısı, kullandığı insülin tipi, günlük enjeksiyon sayısı, yaşam tarzı ve el becerisine göre enjeksiyon yapacağı bölgeyi belirlemelidir.

Özellikle çalıştırılacak bölgelere enjeksiyon yapmaktan kaçınılmalıdır. Örneğin; yürüyüşe çıkmadan önce uyluktan enjeksiyon yapmak, ütü yapmadan önce koldan enjeksiyon yapmak gibi.

Ayrıca enjeksiyon bölgesine enjeksiyon öncesi ve sonrası masaj yapmak, sıcak uygulamak ve ovalamak insülin emilimini etkileyeceği için önerilmez.

Omuz başlarının 4 parmak altı ile dirseklerin 4 parmak üstü arasında kalan alan ile gömlek ütü çizgisinin dış kısmında kalan alan içerisine enjeksiyon yapılmalıdır.

Göbek deliğine ve çevresine ikişer parmak mesafede kalan alan içine enjeksiyon yapılması önerilmemektedir. Kaburga kemiklerinin altında kalan alan (çatı şeklinde üst sınır) ile iç çamaşırı çizgisinin üzerinde kalan alan (alt sınır) enjeksiyon için uygundur. Yan sınırları belirlemek için ise göbek deliğinden ikişer parmak mesafe bırakılmalı ve kalça kemiklerinin başladığı noktaya kadar olan alana enjeksiyon yapılmalıdır.

Kasığın 4 parmak altı ile dizin 4 parmak üstünde kalan alan ve pantolon ütü çiz­gisinin dış kısmı ile pantolon yan dikiş çizgisinin ön kısmında kalan alan içerisine enjeksiyon yapılmalıdır.

Her 2 kalça da 4 eşit parçaya bölünerek üst dış tarafta kalan alan içerisine enjeksi­yon yapılır (pantolon cebinin üst kısmı). Diğer kalça için de aynı şekilde enjeksiyon alanı belirlenir.

Enjeksiyon bölgeleri dönüşümlü olarak (rotasyon) kullanılmalıdır. Hem enjeksiyon bölgeleri arasında hem de aynı enjeksiyon bölgesi içinde rotasyon yapılması gerekir.

Bölgeler arası rotasyon

Aynı saate aynı bölgenin kullanılması en çok tercih edilen yöntemlerdendir. Bu yöntemde her bir enjeksiyon zamanı için bir bölge belirlenir (örneğin; sabahları karın, öğlenleri kol, akşamları uyluk ve yatma zamanında kalça gibi) ve her gün bu kural tekrar edilir. Kalça kullanılmayacak ise yatmadan önce yapılan insülin de uyluktan yapılabilir.
Eğer günde tek doz ya da iki doz insülin kullanıyorsanız enjeksiyon bölgenizi haftalık değiştirebilirsiniz. Bu enjeksiyon yönteminde enjeksiyon bölgesini bölerek kullanmak oldukça önemlidir. Örneğin karın bölgesini dörde bölerek her hafta bu bölünmüş alanlardan biri içerisine enjeksiyon yapılması ve saat yönünde ilerlenmesi önerilir. Böylece 4 hafta sonunda tekrar başlangıçtaki alana gelindiğinde bu alan tamamen iyileşmiş olur.

Aynı zamanda enjeksiyon bölgelerinin sağ ve sol taraflarının dönüşümlü kullanılması gerekir (örneğin; önce sağ sonra sol kol, önce karnın sağ tarafı sonra sol tarafı gibi).

Bölge içi rotasyon

Sık sık aynı noktaya enjeksiyon yapmak bu bölgede doku hasarına ve buna bağlı olarak kızarıklık, morarma, ağrı ve yağ dokuda komplikasyonlara (tahribatlara ve yan etkilere) neden olur. Bu durumun önüne geçmek için iki enjeksiyon noktası arasında en az 1 parmak ( 1cm ) boşluk bırakılmalıdır.

Sürekli aynı noktaya enjeksiyon yapmak ve doğru rotasyon uygulamamak enjek­siyon noktalarında yumru şeklinde oluşumlara (lipohipertrofi) neden olur.

İnsülin enjeksiyonunda oluşabilecek komplikasyonlar nelerdir?

Lipodistrofi, sağlıklı yağ dokusunun bozulması sonucunda meydana gelir. Lipo-distrofiler insülin tedavisi gören diyabetlilerde insülin enjeksiyonuna bağlı olarak yağ dokuda çöküntü (Lipoatrofi) ya da yumru (Lipohipertrofi) şeklinde oluşur.

Lipohipertrofiler insülin kullanan diyabetlilerde oldukça sık gözlenmektedir. Lipohipertrofiler vücutta insülin enjeksiyonu yapılan tüm enjeksiyon bölgelerinde oluşabilir.

Sürekli aynı noktaya enjeksiyon yapmak ve doğru rotasyon uygulamamak enjeksiyon noktalarında yumru şeklinde oluşumlara (lipohipertrofi) neden olur.

Lipohipertrofi neden oluşur?

Enjeksiyon bölgeleri arasında ve enjeksiyon bölgesi içinde rotasyon yapmamak,

İnsülin kalem iğnesini 1 defadan fazla kullanmak lipohipertrofi oluşumuna neden olur.

Lipohipertrofi içine enjeksiyon yapmak risk yaratır mı?

Lipohipertrofi içine yapılan enjeksiyonda insülin emilimi oldukça düzensizdir ve emilim hızı öngörülemez. Sürekli lipohipertrofi içine enjeksiyon yapılırsa yumru gittikçe büyür ve insülin görevini istenilen şekilde yapamaz. Bu durum kan şeke­rinde beklenmedik iniş çıkışlara ve hipoglisemiye sebep olabilir. Ayrıca lipohi-pertrofili bölgeye masaj yapmak ya da sıcak uygulamak insülinin hızla emilmesine sebep olabilir. Bu sebeplerle lütfen lipohipertrofi içine enjeksiyon yapmayın, ma­saj ya da sıcak uygulamayın.

Belirli aralıklarla enjeksiyon bölgelerinizi el ile muayene edin. Elinizi hafifçe bastı­rıp enjeksiyon bölgesi üzerinde masaj yapar gibi tüm enjeksiyon bölgenizi kontrol edin. Eğer lipohipertrofiniz varsa bu alana tamamen iyileşene kadar hiç enjeksi­yon yapmayın ve kontrole gittiğinizde bu bölgeyi hekim ve hemşirenize muayene ettirin.

Lipohipertrofiyi önlemek için,

• Her enjeksiyonda enjeksiyon bölgenizi değiştirin (rotasyon),
• Kısa insülin iğneleri (4 mm ve 5 mm) kullanarak daha geniş bir alana enjeksiyon yapın,
• İğneleri tekrar kullanmayın.

İnsülin çeşitleri

İnsülin çeşitlerini 5 farklı gruba ayırabiliriz. Bunlar;

• Kısa etkili (regüler) insan insülini,
• Hızlı etkili (analog) insülinler,
• Orta etkili (NPH) insan insülini,
• Uzun etkili analog insülinler,
• Karışım insülinlerdir.

Kısa etkili (regüler) insan insülini:

Yemek yedikten sonra yükselen kan şekerinizin düzenlenmesi amacıyla kullanılır. Yemeklerden 30 dakika önce yapılır. Enjeksiyonu yaptıktan 30 dakika sonra mutlaka yemeğinizi yemelisiniz. Bu insülini kullanırken ara öğünler atlanmamalıdır.

Hızlı etkili analog insülinler

Yemek yedikten sonra yükselen kan şekerinizin düzenlenmesi amacıyla kul­lanılırlar. Tokluk kan şekeri düzeyiniz üzerine etkilidirler. Yemeklerden hemen önce (5-10 dk) yapılırlar. Enjeksiyonu yaptıktan sonra mutlaka yemek yenme­li, yemek yenmeyecekse bu insülin yapılmamalıdır.

Orta etkili (NPH) insan insülini:

Öğünden bağımsız olarak yapılan insülindir. Ancak uygulamadan 1-2 saat sonra ara öğün alınması önerilir. Bulanık görünümlüdür. Genelde gece 23:00’de yapı­lır. Bazı durumlarda sabah ve/veya akşam da yapılabilir. Gece ara öğününü almak unutulmamalıdır. Orta etkili insülin kullanıyorsanız insülininizi uygulama öncesin­de önerilen şekilde karıştırmanız ve süt beyazı görünümünde olduğundan emin olmanız gerekir (doğru karıştırma tekniği için “İnsülin kalemi ile doğru enjeksiyon nasıl uygulanır” bölümü 4. basamağı okuyun).

Uzun etkili analog insülinler:

Açlıkta ve gece boyunca kan şekerimizi normal düzeyde tutmaya yarayan insü-lindir. Genelde günde 1 kez, bazı durumlarda 2 kez de yapılabilirler. Bu insülinler her gün aynı saatte yapılmalıdır, aç ya da tok yapılması fark etmez.

Karışım insülinler:

Karışım insülin kullanıyorsanız insülininizi uygulama öncesinde önerilen şekilde karıştırmanız ve süt beyazı görünümünde olduğundan emin olmanız gerekir (doğru karıştırma tekniği için “İnsülin kalemi ile doğru enjeksiyon nasıl uygulanır” bölümü 4. basamağı okuyun).

Hızlı + Orta Etkili Karışım:

Bulanık görünümlüdür. Açlık ve tokluk kan şekerinizin düzenlenmesi için kullanı­lır. Bu insülinler günde 2 bazen de 3 kez uygulanabilirler. Günde iki kez uygula-yacaksanız sabah kahvaltısından ve akşam yemeğinden hemen önce (5-10 dk) yapılmalıdır. İki insülin uygulama saati arasında yaklaşık 12 saat olması gerekir. Günde 3 kere uygulayacaksanız sabah, öğle, akşam yemeklerinizden hemen önce (5-10 dk) yapılmalıdır.

Kısa + Orta Etkili Karışım:

Bulanık görünümlüdür. Açlık ve tokluk kan şekerinizin düzenlenmesi içindir. Ye­meklerden 30 dakika önce yapılır.

İnsülinin Saklanması

Kullanılmayan (açılmamış) insülinlerinizi buzdolabının kapak ya da sebzelik kısmın­da saklamanız önerilmektedir.

Kullandığınız insülin (kalem, kartuş ya da flakon) güneş görmeyecek ve nem alma­yacak şekilde muhafaza edilmelidir. Özellikle yaz aylarında sıcaklıkların yükselmesi sebebiyle insülinlerin sıcak ortamlarda bırakılmamasına dikkat edilmelidir (araba torpido gözü, kumsal gibi). Sıcak havalarda insülininizi buz kalıbı ile taşıma­nız gerekir. Dikkat etmeniz gereken insülini buz kalıbı ile doğrudan temas ettirme­mektir. Eğer insülininiz donarsa bozulur. Bu nedenle insülininizi direkt buz aküsü ya da kabıyla temas etmeyecek şekilde izole edebilir (pratik olarak bir beze sara­bilirsiniz) ya da insülininizi soğuk muhafazalı özel çantalar içinde taşıyabilirsiniz.

Dikkat!

• Soğuk insülin oda sıcaklığında tutulan insülinden daha fazla ağrıya sebep olacaktır.
• 30⁰C üzerinde insülin hızla aktivitesini kaybeder.
• 0⁰C altında insülin bozulur.
• Yeni açılacak ve dolaptan çıkarılan insülinler hemen kullanılmamalı, 15 dakika beklenip oda sıcaklığına geldiği zaman kullanılmalıdır.
• Son kullanma tarihi geçmiş, içinde küçük beyaz parçacıklar (kristalleşme) ve renk değişikliği (sarı,bulanık görüntü) olan insülinleri lütfen kullanmayınız.

GLP 1 analogları (Glukagona benzer peptid-1 reseptör agonistleri)

Tip 2 diyabeti olan yetişkinlerde, kan şekeri kontrolünü sağlamak için bazı koşullar­da hekim önerisi ile enjekte edilerek kullanılan bir ilaçtır. İnsülin değildir ve insülin yerine kullanılamaz. Uzun etkili insülinlerle birlikte kullanılabilir ama kısa etkili ve hızlı etkili insülinlerle birlikte kullanılmamalıdır. Tip 1 diyabetli bireylerde, diabetik ketoasidoz durumunda ve çocuklarda kullanılamaz. Enjeksiyonu “İnsülin kalemi ile doğru enjeksiyon nasıl uygulanır?” kısmında yer alan şekilde uygulayın.

Eksenatid

Günde 2 kez enjeksiyon gerektirir. İnsülin enjeksiyonu için belirlenen enjeksiyon bölgelerine deri altı yağ doku içine enjekte edilir. Sabah ve akşam öğün­lerinden önceki 1 saatlik zaman diliminin herhangi bir anında uygulanabilir. Yemek­lerden sonra kullanılmamalıdır. Özellikle kilo kontrolü üzerine önemli ölçüde fayda

Liraglutid

Günde bir kez olmak üzere herhangi bir zamanda, öğünlerden bağım­sız olarak deri altı yağ dokuya enjeksiyonla tüm insülin enjeksiyon bölgelerine en-jekte edilebilir.

Kan şekeri için istenen hedef değerler nelerdir?

Kan şekerimizin istenilen aralıkta olup olmadığını anlamak için düzenli olarak kan şekerimizi ölçmemiz ve not etmemiz önemlidir. Hekiminizden ve hemşirenizden edinebileceğiniz kan şekeri takip defterleri ve çizelgeleri size bu konuda yardımcı olacaktır.

En az 8 saat, ideal 10 saat aç kaldıktan sonra ölçülen şekere açlık kan şekeri (AKŞ) denir. Açlık kan şekeriniz 80-130 mg/dl arasında olmalıdır. Yemeğe başla­dıktan yani ağzınıza attığınız ilk lokmadan itibaren 2 saat sonra bakılan kan şeke­rine ise tokluk kan şekeri (TKŞ) denir ve TKŞ’nin 140 mg/dl’nin altında olması beklenir. Hedef değerler kişinin yaşı ve eşlik eden hastalığına göre değiklik gösterebilir.

Kan şekeri takibinde kullanılan diğer bir ölçü ise HbA1c‘dir. HbAlc ortalama 90 günlük yani 3 aylık ortalama kan şekerimizi gösteren bir değerdir. Yetişkin diya­betlilerde HbAlc değerinin %7′nin altında olması hedeflenir. HbAlc hedef değeri tüm çocukluk çağında %7,5′ in altı iken, gebelerde, 65 yaş üstünde ve veya diyabetle birlikte kalp-damar hastalığı gibi eşlik eden kronik başka bir hastalığı olan kişilerde değişebilir.

Kan şekerinizi belirli aralıklarla ölçmeniz diyabetinizin seyri açısından çok önemlidir. Hekim ve hemşirenizden şekerinizi ne sıklıkla ölçmeniz gerektiğini öğrenebilirsiniz.

Kan şekerinizi ölçerken;

• Ellerinizi sabunla yıkayın ve kurulayın.
• Şeker ölçüm çubuğunuzu (strip) şeker ölçüm cihazına (glukometre) yerleştirin.
• Parmak delme aparatı (lanset) ile ölçüm yapacağınız parmağı delin. Ölçüm için parmağın etli yan kısımlarını kullanmanız önerilir. Çünkü bu kısımlar daha az acır.
• Parmağınıza hafifçe bastırarak çıkan kan damlasını ölçüm çubuğuna dokundurarak ölçümünüzü yapın.
• Ekranda beliren değer o andaki kan şekerinizi gösterecektir.

Kalem iğnesi uzunlukları ve önerilen enjeksiyon teknikleri

• Kas içi enjeksiyonun önüne geçmeleri ve hipoglisemi riskini azaltmaları,
• Tüm enjeksiyon bölgelerinde güvenle kullanılmaları dolayısıyla rotasyon kolaylığı sağlamaları,
• Tek el ve dik açı ile kullanılmaları sebebiyle, tüm hastalarda kısa ve çapı küçük kalem iğneleri (4 mm ve 5 mm ) önerilmektedir.

Çocuk ve Adolesan:

• Çocuk ve adolesanlarda 6 mm üzeri iğneler kullanılmamalıdır.
• 5 mm ve 6 mm kalem iğnesi kullanan çocuk ve adolesanların deri kıvrımı yapmaları gerekmektedir.
• 4 mm kalem iğneleri 90°’lik dik açıyla deri kıvrımı gerekmeden uygulanır (çok küçük ve zayıf çocuklarda deri kıvrımı gerekebilir).
• Kola yapılan enjeksiyonda deri kıvrımı gerekebilir.
• Enjeksiyon uygulanırken kalem deriye bastırılmamalıdır. Bastırmak iğnenin istenilenden daha derine girerek kasa enjeksiyona sebep olabilir.
  

Yetişkin

• Yetişkinlerde 8 mm üzeri iğnelerin kullanılması önerilmemektedir.
• 0-6 mm ve 8 mm kalem iğnesi kullanan yetişkinlerin deri kıvrımı yapmaları gerekmektedir.
• Yapılan çalışmalar 4 mm kalem iğnelerinin insülin enjeksiyonu için en güvenli uzunluk olduğunu ve tüm hasta tiplerinde (obez hastalar dahil) kullanıla­bileceğini göstermektedir. 4 mm kalem iğneleri deri kıvrımı gerektirmediği için tüm enjeksiyon bölgelerinde tek el ile enjeksiyon kolaylığı sağlar. Kas içi enjeksiyonu ve buna bağlı hipoglisemileri önler.
• 4 mm ve 5 mm kalem iğneleri 90°’lik dik açıyla deri kıvrımı gerekmeden uy­gulanır (çok zayıf kişilerde kola yapılan enjeksiyonda deri kıvrımı gerekebilir).
• Enjeksiyon uygulanırken kalem deriye bastırılmamalıdır. Bastırmak iğnenin istenilenden daha derine girerek kas içi enjeksiyona neden olabilir.

Gestasyonel diyabetli kişiler de insülin enjeksiyonlarını yukarıda belirtilen enjeksiyon tekniklerine göre uygulamalıdırlar. Yapılan çalışmalar gebelerin insülin enjeksiyonu için belirlenen tüm insülin bölgelerini kullanabileceklerini göstermesine rağmen, karın bölgesine enjeksiyon klinik pratikte genellikle tercih edilmemektedir. Eğer karın bölgesi kullanılacaksa enjeksiyonun mutlaka deri kıvrımı yaparak uygulanması gerekir.

Doğru deri kıvrımı nasıl uygulanır?

Deri kıvrımı ile yapılan enjeksiyonda deri kıvrımını doğru yapmak, sadece deri ve yağ dokuyu kıvırmak çok önemlidir. Aksi taktirde deri ile birlikte kas dokusu da kaldırılarak kas içi enjeksiyon yapılabilir.

Doğru deri kıvrımı için:

• Baş parmak ile işaret ve orta parmak kullanılmalı,
• Hafifçe kavrayarak deri ve yağ tabakası kıvrılmalı,
• Çok bastırarak ya da sıkıştırarak kas dokusunu da kaldırmaktan kaçınılmalıdır.
• Eğer uzun iğne kullanıyorsanız (6 mm ve 8 mm) deri kıvrımı uygulamanız gereke­cektir. Enjeksiyonda sıralama şöyle olmalıdır;
  
• Deri kıvrımı oluşturulur.
• Enjeksiyon deri kıvrımı yüzeyine dik olarak yavaşça yapılır.
• Enjeksiyon yaptıktan sonra yavaş yavaş 10’a kadar sayılır (40 ünite ve üzeri dozlarda daha fazla beklemek gerekebilir).
• İğne çıkarılır.
• Deri kıvrımı serbest bırakılır.

Deri kıvrımını, enjeksiyon bitip iğneyi çıkardıktan sonra bırakın. Kıvrımı erken bı­rakmak kas içi enjeksiyona sebep olabilir.

Kısa kalem iğneleri (4 mm ve 5 mm) çok küçük çocuklar ve zayıf yetişkinler dışında deri kıvrımı yapmadan kullanılır. Enjeksiyonda sıralama şöyle olmalıdır.
– Enjeksiyon deri kıvrımı yapmadan dik olarak yavaşça yapılır.
-Enjeksiyon yaptıktan sonra yavaş yavaş 10’a kadar sayılır (40 ünite    ve üzeri dozlarda daha fazla beklemek gerekebilir).
-İğne çıkarılır.

Kalem iğneleri tek kullanımlıktır.

Kalem iğnelerinin ambalajlarında tek kullanımlık oldukları belirtilmektedir. Kalem iğneleri ilk kullanım için sterildir. Tekrar kullanılan kalem iğneleri artık steril değildir.

Kalem iğnesinin tekrar kullanılması aşağıdaki sonuçlara yol açabilir:

• İnsülin kalem iğnesi içinde kristalleşerek kalem iğnesinin tıkanmasına neden olabilir.
• Kalem iğnesinin üzerinde bulunan kayganlaştırıcı tabaka tekrar kullanımda yok olarak ağrılı enjeksiyona sebep olur.
• İğne ucu aşınarak körleşir ve ağrılı enjeksiyona sebep olur.
• İğnenin ucu fazla kullanımlarda kırılır ve metal parçacıklar enjeksiyon böl­gesinde kalabilir.

Tekrar kullanılan iğneler yağ dokuda bozulmalara sebep olarak lipohipertrofi oluşumunu arttırır.

Kalem iğneleri tek kullanımlıktır ve sağlık bakanlığı tarafından tam geri öde­me kapsamındadır. Lütfen iğneniz bitmeden hekimize kullandığınız iğne ucu­nu marka ve uzunluk belirterek reçetelemesini rica edin. İğne ucunu 1 ke­reden fazla kullanarak tasarruf yapmaya çalışmak sizi tekrar kullanım sonucu oluşabilecek risklere bir adım daha yaklaştırır.

• Kalem iğnelerinin tekrar kullanımı bulaşıcı hastalık ve enfeksiyon riskini arttırır. İnsülin kalemleri ve kalem iğneleri kişiye özeldir. Lütfen kaleminizi ve iğnenizi başka kişilerle paylaşmayın.

Kalem iğneleri kullanım sonrası kalem üzerinde bırakılmamalı ve hemen atılma­lıdır. Kalem iğnesini kalem üzerinde bırakmak insülinin hava ile temasına ve bu­laşıcı hastalık riskine sebep olur. Ayrıca hava kabarcıkları insülin dozunun doğru uygulanamamasına ve kan şekeri kontrolünün bozulmasına neden olur.

Hava kabarcığı oluşumu

Sıcaklık düştüğünde insülinin hacmi azalır ve kartuşa hava kabarcığı girmesine yol açar.

Kalem iğnesini kalem ucunda bırakmak sıcak havalarda insülinin kalem ucundan sızmasına sebep olur. Bu sızıntı sebebiyle kalem içerisindeki insülin azalır.

İnsülin sızıntısı

Sıcaklık arttığında, insülin genleşir ve kalemde bırakılan iğneden sızar.

İnsülin kalemi ile doğru enjeksiyon nasıl uygulanır?

• Her enjeksiyon öncesinde ellerinizi ılık su ve sabunla yıkayın, durulayın ve dikkatle kurutun.

• Her enjeksiyondan önce enjeksiyon bölgenizi kontrol edin. Kullanacağınız bölgede kızarıklık, morarma, ödem, iltihaplanma, enfeksiyon, lipohipertrofi (yumru) ya da lipoatrofi (çöküntü) olmadığından emin olun. Eğer varsa lütfen tekrar sağlıklı haline dönene kadar bu bölgeye enjeksiyon yapmayın.
• Enjeksiyon yapacağınız bölgenin temiz olduğundan emin olun. Enfeksiyonların hızla yayılabileceği hastane ya da bakım evi dışında enjeksiyon yapılacak bölgenin dezenfektan ya da alkol ile temizlenmesi gerekli değildir.
• Eğer alkol ya da dezenfektan uygulandıysa enjeksiyon ancak bölge tamamen kuruduktan sonra yapılmalıdır.

• İlk yapmanız gereken öncelikle kalem üzerindeki tarihi kontrol etmek olmalıdır. Tarihi geçmiş insülinleri kullanmayın. İnsülin kaleminizi ve kalem iğnenizi hazırlayın. Eğer kartuş insülin kullanıyorsanız kartuşunuzu kalem içine yerleştirin.

• Eğer bulanık görünümlü insülin kullanıyorsanız (NPH ya da hazır karışım insülin) enjeksiyon öncesi insülininizi süt beyazı rengine dönene kadar karıştırmanız gerekir. Doğru karıştırılmayan insülinler istenilen şekilde etki etmeyecektir.

• İnsülininizi doğru şekilde karıştırmak için ilk olarak 10 kez hafifçe avuç içinde yuvarlamanız ve sonrasında 10 kez yukarı aşağı hafifçe hareket ettirmeniz gerekir. İnsülinin protein yapısı bozulacağından sert hareketlerden ve çalkalamaktan kaçınılmalıdır. Son olarak görsel kontrol yaparak insülinin uygun şekilde karıştığından emin olun (eşit beyazlık).

• Enjeksiyon için kullanacağınız bölgeyi rotasyon rutininizi dikkate alarak belirleyin.
• Enjeksiyon bölgeleri arasında ve aynı enjeksiyon bölgesi içinde rotasyon yapmayı unutmayın.
• Enjeksiyon bölgesi içinde rotasyon yaparken zorlanıyorsanız rotasyonu kolaylaştırmak için hazırlanan rotasyon kartlarından yararlanabilirsiniz.

Enjeksiyon uygulaması

• Kalem iğnenizin jelatinini açarak kaleme yaklaştırın.

• İç iğne ile kartuş bölmesi delinecek şekilde iğ­neyi kartuş üzerine tam olarak yerleştirin

• İğneyi saat yönünde çevirerek kaleme tam olarak oturtun.

• Her enjeksiyondan önce kalem iğnesinden insülin akışı kontrol edilmelidir. Bunun için kaleminizi 1 Üniteye ayarlayın ve kalemi dik tutularak iğne ucunu yukarı çevirin, butona basarak en azından 1 damla insülinin kalem iğnesi ucundan akması sağlayın.

• Kalemin arka kısmında yer alan rakamlardan faydalanarak uygulayacağınız dozu ayarlayın. Okuma yazmanız yok ya da görme problemi­niz var ise doz ayarlama butonunu çevirirken çıkan tık sesini sayarak doz ayarı yapabilirsiniz. Yetişkinlerin kullandığı kalemlerde her tık sesi 1 üniteye karşılık gelmektedir. Çocuklarda ise bazı kalemlerde her tık sesi yarım üniteye kar­şılık gelmektedir. 5 yaşın altındaki çocuklarda buçuklu kalemler önerilmektedir.

• Kalem iğnesini dik açıyla ve önerilen enjek­siyon tekniği (çocuklarda ve yetişkinlerde kalem iğneleriyle önerilen enjeksiyon tekniği bölümüne bakın) ile deri altına batırın. İğne­yi çok bastırmamaya özen gösterin. İğnenin deri altına girdiğinden emin olmadan butona basmayın.

• Kalem iğnesi batırıldıktan sonra butona baş-^ parmak ile bastırıp iterek insülini enjekte edin. Doğru dozu almak için butonu sonuna kadar ittiğinizden emin olun.

• Butona sonuna kadar basarak enjeksiyonu yaptıktan sonra iğneyi hemen çekmeyin. İnsülin sızıntısını önlemek ve tam dozu enjek-te edebilmek için önce içinizden yavaş yavaş 10’a kadar sayın, sonra iğnenizi çıkarın. Yük­sek doz insülin kullanıyorsanız (40 ünite ve üzeri) 10’dan daha fazla saymak gerekir.

• Yeterince beklediğinizden ve tam dozu uygu­ladığınızdan emin olduktan sonra iğneyi deri altından çıkarabilirsiniz.

• Kalem iğnesine büyük koruyucu dış kapağı takın. Küçük iç kapa­ğı takmaya çalışmayın, çünkü bu kapağı takmaya çalışırken iğne elinize batabilir.

• Kullanılmış iğnenizi çevirerek çıkarın ve kapaklı ayrı bir kap içine ya da plastik su şişelerine ata­rak biriktirin. Biriktirdiğiniz kullanılmış iğneleri imha için sağlık kuruluşlarına teslim edebilirsi­niz. Lütfen iğnelerinizi evsel atıklarınızı attığınız çöpe atmayın.

Şırınga ile insülin enjeksiyon nasıl uygulanır?

Ülkemizde insülin enjeksiyonu için şırınga kullanan kişi sayısı artık oldukça az olmasına rağmen, aşağıdaki durumlardan herhangi biri ile karşılaşılması halinde kişinin şırınga kullanmayı biliyor olması fayda sağlayacaktır.

• İnsülin kaleminin arızalandığı, kırıldığı, kaybolduğu ve yedek kalemin olmadığı durumlarda,
• Özellikle çocuk hastalarda doğru dozun ayarlanması için insülinlerin karıştırılması gerekiyorsa,
• 60 ünite üzeri insülin uygulanacağı durumlarda,

• Kişi doğru dozu uyguladığından ancak görerek emin oluyorsa şırınga kullanılabilir.

• Enjektör üzerindeki her çizgi 1 üniteye karşılık gelir. 50 üniteye kadar insülin yapabilme imkanı sağlar.

• Enjektör üzerindeki her çizgi 2 üniteye karşılık gelir. 100 üniteye kadar insülin yapabilme imkanı sağlar

• İnsülin enjeksiyonunu şırınga ile uygulayacaksanız ve karışım insülin hazırlayacaksanız aşağıdaki basamakları izlemelisiniz.
• Karışımı hazırlamaya orta etkili (NPH) insülininizle başlayın.
• İlk yapmanız gereken öncelikle kartuş üzerindeki tarihi kontrol etmek olmalıdır. Tarihi geçmiş insü-linleri kullanmayın.
• İnsülin kartuşunu yavaşça avucunuzun içinde 10 kere ileri geri hareket ettirin. Sonrasında çalkala­madan yine yavaşça 10 kere aşağı yukarı sallayarak kartuşun dibinde kristal kalmadığından emin olun.
• Kartuşun ucunda bulunan kauçuk tıpayı alkollü pamuk ile dezenfekte edin.
• Şırınganın piston kısmında yer alan beyaz kapağı çıkarın.
• Daha sonra turuncu iğne kapağını çıkarın.
• Şırınganın pistonunu uygulayacağınız doz kadar çekin (kullandığınız şırınganın ölçülerine göre her bir çizgi 1 ya da 2 ünite insüline karşılık gelmek­tedir).
• İğneyi kartuşun kauçuk tıpasına sokarak şırınga­daki tüm havayı kartuş içine enjekte edin (insülini şırıngaya çekmeden).
• Şimdi kısa ya da hızlı etkili insülin kartuşunuzu alın. Bu insülin berrak görüntüde olduğu için çalkala­manız gerekmez.
• Şırınganızı kullanacağınız kısa ya da hızlı etkili in­sülin dozuna ayarlayın, iğneyi kartuşun kauçuk tı­pasına sokarak şırıngadaki tüm havayı kartuş içine enjekte edin (insülini şırıngaya çekmeden).
• Kartuşu iğne takılı halde baş aşağı çevirin kullana­cağınız kadar insülini şırıngaya çekin.
• Eğer şırıngada hava kabarcığı olduğunu farkederseniz, birkaç ünite fazla çekip daha sonra havayı tekrar kartuş içine enjekte edebilirsiniz.
• Şırıngaya enjeksiyon yapmanız gereken ünite ka­dar insülin çektiğinizde iğneyi kartuştan çıkarın.
• Tekrar ilk başta içine uygulayacağınız ünite kadar hava enjekte ettiğiniz orta etkili (NPH) insülin kar­tuşunuzu alın ve baş aşağı tutun.
• İçine kısa etkili insülininizi çektiğiniz şırıngayı orta etkili (NPH) insülin kartuşunun kauçuk tıpasına so­karak uygulayacağınız kadar dozu şırıngaya çekin.
• İğneyi kartuştan çıkardıktan sonra insülin karışımı­nız hazırdır ve enjeksiyon için kullanabilirsiniz.
• İnsülininizi enjekte ettikten sonra şırıngayı uy­gun şekilde atın.