İyot nedir, ne işe yarar? İyot eksikliği belirtileri ve tedavisi
İyot, vücudumuz tarafından üretilmeyen, besinler ile alınabilen faydalı bir elementtir. Tiroid hormonunun yapımı için gereklidir. İyot ihtiyacı yeterli düzeyde karşılanmadığında, tiroit hormonlarının seviyesi düşer ve bir dizi sağlık sorunu ortaya çıkar. İyot eksikliği nedeniyle gelişen hastalıklar dünyadaki en yaygın sağlık sorunları arasındadır. Özellikle gebelikte ve bebeklik döneminde yetersiz iyot alımı, beyin hasarı ve zeka geriliği gibi sorunlara neden olabilir. İyot eksikliği yetişkinlerde ise guatr, yani tiroid bezi büyümesine neden olur. İyodla zenginleştirilmiş tuz tüketmek bu hastalıkların önlenmesi için faydalıdır. Ayrıca iyod açısından zengin deniz ürünlerinin yeterli tüketilmesi de önerilmektedir. Özellikle gebe ve emziren kadınların iyot eksikliği için iyot takviyesi kullanmaları önerilmektedir.
İçindekiler
İyot nedir?
İyot, deniz ürünlerinde yaygın olarak bulunan önemli bir mineraldir. Vücudun iyoda ihtiyacı vardır, ama bunu kendi üretemez. Gerekli miktar besinlerle alınabilir. İlave edilmedikçe (örn. iyotlu tuz), gıdalarda çok az iyot mevcuttur. İyot eksikliği önemli sağlık sorunlarına neden olduğu için gerekli durmlarda iyotlu tuzlar ve iyot takviyesi kullanmak gerekebilir. Dünyada iyodun çoğu, deniz yaşamında, özellikle okyanuslarda bulunur.
İyot ne işe yarar?
İyot, tiroid bezinin işleyişini düzgün sürdürmek için gerekli temel maddedir. Tiroid bezi, iyodu tiroid hormonlarını sentezlemede kullanır. Tiroid hormonları büyümeye ve hücre hasarı onarımına yardımcı olur, metabolizmayı ve diğer önemli vücut fonksiyonlarını kontrol eder. Tiroid fonksiyonlarının azalmasının nedeni, iyodun düzeylerinin düşük olmasıdır. Buna bağlı hastalıkların engellenmesi için dışarıdan iyot alınmalıdır.
Ayrıca iyodun mantar, bakteri gibi diğer mikroorganizmaları öldürücü özelliği vardır. Mantara bağlı bazı deri hastalıkları ve diyabetik ülserlerin tedavisinde deriye sürülerek uygulanabilir. Ayrıca suyun arıtılmasında da kullanılır.
Günlük iyot ihtiyacı ne kadardır?
- 0-5 yaş: 90 mikrogram/gün
- 6-12 yaş: 120 mikrogram/gün
- Gençlerde ve erişkinlerde:150 mikrogram/gün
- Hamilelerde ve emzirme sırasında: 200-300 mikrogram/gün
İyot eksikliği nedenleri
İyot eksikliği dünya çapında milyonlarca insanı etkilemektedir. İnsanların sağlıklı gıdaya yeterince erişemediği ülkelerde daha yaygındır. En önemli iyod eksikliği nedenleri:
- Toprağın iyot açısından fakir olduğu bölgelerde yaşamak
- İyod açısından fakir bir beslenme düzenine sahip olmak
- Vücudun iyodu yeterince işleyememesi
Ayrıca lahana, karnabahar, brüksel lahanası, şalgam, turp gibi antitroit bileşikleri olan sebzeler de tiroid bezinde iyodun taşınmasını engelleyerek yetersizliğin oluşmasında etkili olabilir. Bu besinler dengeli tüketilmelidir.
Ayrıca iyot eksikliği açısından yüksek risk altındaki kişiler:
- Gebe kadınlar
- Toprağı iyot açısından fakir ülkelerde yaşayanlar
- İyotlu tuz kullanmayanlar
- Vejetaryen ve veganlar
İyot eksikliği belirtileri
- Boyunda şişkinlik
- Yorgunluk
- Soğuğa karşı artan hassasiyet
- Kabızlık
- Cilt kuruluğu
- Kilo artışı
- Yüzde şişkinlik
- Kas güçsüzlüğü
- Yüksek kan kolesterol düzeyleri
- Kaslarda ve eklemlerde ağrı veya sertlik
- Kalp hızında yavaşlama ve bunun sonucunda baş dönmesi ve bayılma
- Saç dökülmesi
- Depresyon
- Hafızada zayıflama
- Regl döneminin normalden ağır geçmesi
Boynun önündeki şişlik veya guatr, iyod eksikliğinin en yaygın bir belirtisidir. Tiroid bezi, iyot eksikliği nedeniyle tiroid hormonlarını üretmekte zorlandığında ortaya çıkar. Ayrıca iyod saç ve cilt hücrelerinin yeniden oluşmasına katkıda bulunduğu için eksikliği durumunda saç dökülmesi ve cilt kuruluğu oluşabilir. Tiroid hormonları kadınlarda adet döngüsünün düzenlenmesini etkilediğinden iyod eksikliği olan kadınlarda bu dönem ağır veya düzensiz geçebilir.
Saç dökülmesi, üşüme ve halsizlik varsa, nedeni iyot eksikliği olabilir
İyot eksikliği hangi hastalıklara neden olur?
Guatr ve hipotiroidi iyodun eksikliği ile ilişkili en sık görülen hastalıklardır. Ayrıca iyot eksikliği bulunan kişiler aşağıdaki hastalıklar için risk altındadır:
- Tiroid kanseri
- Tiroidle ilişkili ottoimmun hastalıklar
- Kadınlarda kısırlık
- Prostat, meme, endometriyum ve yumurtalık kanseri
- Kalp büyümesi veya kalp yetmezliği gibi kalp sorunları
- Periferal nöropati: Sinirlerdeki hastalıkları ifade eder. Karıncalanma ve uyuşukluk, iğneler batması, aşırı hassasiyet, deri, tırnak ve saçta renk değişiklikleri, ayaklarda yara ve ülserler, terleme bozuklukları, kalp ritmi bozuklukları, gece ishalleri, idrar tutamama başlıca belirtileri arasındadır.
- Çeşitli zihinsel hastalıklar ve bozuklar
Hipotiroidi nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
İyot eksikliği tedavisi
Birçok hastalıkta olduğu gibi, tedaviden ziyade sorunun ortaya çıkmasını engelleyici önlemler alınması daha önemlidir. Son 80 yılda, iyod eksikliğini ortadan kaldırmak için dünya çapında çalışmalar yapılmıştır. Bu sorun, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) en önemli hedeflerinden bir tanesidir.
İyotla zenginleştirilmiş tuz, birçok ülkede bu sorunun önlenmesinin temel dayanağı olmuştur. Yaygın iyotlu tuz kullanımının mümkün olmadığı bölgelerde, zaman zaman iyotlu yağ enjeksiyonları ya da iyotlu ekmek üretimi uygulamaları olmuştur. Su kaynaklarının iyileştirilmesi de bazı bölgelerde etkili olmuştur. Beslenme ile iyod alımı yetersiz ise takviye gerekebilir. Birçok multivitamin kapsül ve tablet 100-150 mcg iyot içermektedir.
İyod takviyeleri ve ilaçları
Potasyum iyodür ve potasyum iyodat içeren takviyeler vücut tarafından en kolay emilen formdur. Günlük 150 mcg’yi aşmayacak şekilde takviye kullanın. Aşırı iyot yüklemesi tiroid sorunlarına neden olabilir. İyot eksikliği olan çoğu insan diyetlerini değiştirerek veya ekleme yaparak sağlık sorunlarını düzeltebilir.
Miksödem (hipotiroidizmin ağır bir formu) olan kişilerin hastanede tedavi edilmesi gerekebilir. Kişi stabil hale geldikten sonra, doktor tiroid fonksiyonlarını izleyecek ve hormon seviyelerinin düzenli olmasını sağlayacak şekilde iyodu yeterli tüketmesi için bir diyet önerecektir.
İyot eksikliği ve hamilelik
İyotlu tuzun bulunmadığı ve iyot eksikliği bulunan bölgelerde iyot takviyeleri, üreme çağındaki kadınlar, gebe kadınlar ve emziren kadınlar için uzmanlar tarafından önerilmektedir. Tüm gebeler günde yaklaşık 250 mcg iyod tüketmelidir.
Günlük toplam 250 mcg’ye ulaşmak için, stratejiler ülkelere göre değişebilir. Bazı ülkelerde, yılda bir kez verilen 400 mcg içeren iyotlu yağ takviyeleri uygun olabilir, diğerlerinde ise potasyum iyodür takviyesi günlük olarak verilebilir.
Hamilelik sırasında hafif bir eksiklik bile doğum ve gelişmekte olan bebek üzerinde etkili olabileceğinden, hamileliği planlayan, hamile olan ve emziren kadınlar, diyetlerini, potasyum iyodür şeklinde 150 mcg iyot içeren günlük bir oral destekle takviye etmelidir. Bu planlanan gebelikten en az 3 ay önce başlatılır. Hipertiroidizm nedeniyle tedavi gören veya LT4 hormonu alan gebelerde iyodun takviyesine gerek yoktur.
Hamilelerde iyot eksikliği nelere yol açar?
Gebelerde tiroid hormonunun düşük miktarlarda olması, doğum kusurları riskini arttırabilir.
İyot eksikliğinin neden olabileceği sorunlar şunlardır:
- Düşükler
- Ölü doğum
- Erken doğum
- Yenidoğanlarda konjenital anomaliler
- Kretinizm hastalığı (Ağır vakalarda, tiroid hormonu salgılanmasındaki yetersizlik sonucu, zihinsel ve fiziksel gelişimin durması ile kendini gösteren bir hastalık)
Bebeklerde ve çocuklarda iyod eksikliği
Gelişmekte olan bebek veya küçük çocukta, eksikliğin büyüme ve zeka geriliği gibi ciddi etkileri vardır. İyod eksikliği gelişmekte olan ülkelerde önemli bir sorundur ve çocuklarda önlenebilir zihinsel yetersizliğin dünyadaki bir numaralı sebebidir. Hafif düzeyde olduğunda sadece guatra neden olur, ancak yine de beyin gelişimini geciktirebilir.
Bebeklerde iyot eksikliği belirtileri
- Tıkanma, boğulma
- Dilde genişleme
- Yüzde şişkinlik
- Kas zayıflığı
- Aşırı uyku
- Yenidoğan guatrı
- Yenidoğan hipotiroidizmi
- Nörolojik bozukluklar
- Tiroid bezinin nükleer radyasyona yatkınlığında artış
Çocuklarda ve ergenlerde iyot eksikliği belirtileri
- Büyüme geriliği
- Diş gelişiminde gecikme
- Ergenlikte gecikme
- Zayıf zihinsel gelişim
- Düşük IQ
- Öğrenme güçlüğü
İyod eksikliği ve guatr
Boynun önündeki şişlik, iyot eksikliğinin en önemli belirtisidir. Buna guatr denir ve tiroid bezi büyüdüğünde görülür. Tiroid bezi boynunuzun önünde küçük, kelebek şeklinde bir bezdir. Tiroid uyarıcı hormondan (TSH) sinyal aldıktan sonra tiroid hormonlarını yapar.
TSH kan seviyeleri yükseldiğinde, tiroid bezi tiroid hormonlarını yapmak için iyodu kullanır. Vücudunuzda iyot seviyesi düşük olduğunda, yeterince üretim yapamaz. Telafi etmek için tiroid bezi daha çok çalışmaya başlar. Bu, hücrelerin büyümesine ve çoğalmasına neden olur ve sonuçta guatra yol açar.
İyot eksikliği, dünya çapında, tiroid büyümesi ve guatrının en yaygın nedenidir. Guatr içinde nodüller gelişebilir. Büyük guatra sahip hastalar boğulma semptomları yaşayabilir, özellikle de uzanırken, yutma ve nefes alma zorluğu çekebilirler. Neyse ki, çoğu vaka iyodun alımını artırarak tedavi edilebilir. Ancak, guatrın uzun yıllar tedavi edilmemesi halinde, kalıcı tiroid hasarına neden olabilir.
İyot eksikliği için ne yemeli?
Topraktaki iyod miktarının çeşitliliği, sulama suyu ve gübreler nedeniyle, meyve ve sebzelerdeki iyotun miktarı değişebilir.
Sodyum nedir, neye yarar? Hangi besinlerde bulunur, fayda ve zararları
iyot bakımından zengin besinler:
- Peynir: Süzme peynir en iyi iyod kaynaklarından biridir. Bir parça süzme peynir 65 mcg sağlarken, bir parça kaşar peyniri yaklaşık 12 mcg sağlar.
- İnek sütü: 1 bardak süt günlük ihtiyacın % 59-112’sini karşılayabilir.
- Yumurta: Yumurtadaki iyodun büyük kısmı sarısında bulunur. Ortalama olarak, bir büyük yumurta günlük önerilen miktarın %16’sını sağlar.
- Ton balığı: Üç parça ton balığı, günlük önerilen miktarın yaklaşık %11’ini sağlar.
- Morina balığı: Yağ ve kalori değeri düşük ancak iyotla birlikte çok çeşitli mineraller ve besinler açısından çok zengin bir balıktır. Örneğin, 85 gram morina balığı yaklaşık 63-99 mcg veya günlük önerilen miktarın % 42-66’sına karşılık gelen iyod içerir.
- Karides: Üç parça karides, günlük değerin yaklaşık % 23’ünü sağlar.
- İyotlu tuz: İyotlu tuzdan günde 2 gr kullanmanız günlük ihtiyacınızı karşılayacaktır. Tuzu nemli olmayan serin ortamlarda, ışık, güneş ve hava görmeyen koyu renkli kapalı cam kaplarda saklamaya ve yemek piştikten sonra katmaya dikkat ediniz.
- Yoğurt: Bir fincan sade yoğurt, günlük önerilen miktarın yaklaşık yarısını sağlar.
- Deniz yosunları (deniz börülcesi): Deniz yosunu, en iyi doğal iyod kaynaklarından biridir. Bununla birlikte, içerdiği miktar, türüne, büyüdüğü bölgeye ve hazırlanmasına bağlı olarak önemli ölçüde değişebilir.
- Kuru erik: Kuru erik vejetaryen veya veganlar için iyi bir iyod kaynağıdır. Beş kuru erik, 13 mcg iyot ya da günlük ihtiyaç duyulan değerin yaklaşık % 9’unu sağlar.
Çok fazla iyot almak da sorunlara neden olabilir. Bu özellikle zaten nodüller, hipertiroidizm ve otoimmün tiroid hastalığı gibi tiroid problemleri olan bireyler için geçerlidir. İlaçlar (örn. amiodaron), radyoloji prosedürleri (iyodlu intravenöz boya) ve deniz ürünlerinin aşırı tüketimi yoluyla büyük miktarlarda iyod alımı tiroid fonksiyonları bozabilir veya kötüleştirebilir.
Kaynaklar ve Referanslar:
1- Health Consequences of Iodine Deficiency,2- Symptoms of Iodine Deficiency,3- Iodine DeficiencyYAZIYI PAYLAŞ
Benzer Yazılar
Tiroid kanseri neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
Guatr nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
Hipertiroidi (zehirli guatr) nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Graves hastalığı nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Yeni Guatr ameliyatları ile daha az dikiş izi mümkün
YORUMUNUZ VAR MI?
Bu konu hakkında aradığım herşeyi buldum, benim için gayet tatmin edici bir yazı olmuş, emeğinize teşekkür ederim. Saygılarımla.
Bilgiler çok eksik ve güncel değil. WHO güncellediği günlük doz miktarı yukarıda verilen günlük doz miktarlarının çok üstünde. Bu yazıda verilen dozlar hiç bir işe yaramayacak düzeyde. Ayrıca hücre içi en iyi emilen iyot türü iyodin’dir. Çok eksik ve hayati konularda yetersiz bilgiler verilmiş. Okuyanların kendi araştırmalarını derinleştirmelerini öneririm. Yine… Devamını oku »