Astım, bazı tetikleyici faktörler nedeniyle, hava yollarında daralmaya ve iltihaplanmaya neden olan kronik bir akciğer hastalığıdır. Astımda havanın akciğerlere girip çıkması zorlaşır. Bu durum, öksürük, hırıltılı solunum, nefes darlığıve göğüste sıkışma gibi belirtilere neden olur. Semptomların şiddeti hastadan hastaya değişebilir. Hastalık bazı kişilerde hafif seyrederken diğerlerinde ölümcül astım atakları şeklinde gelişebilir. Birçok astım hastası için, fiziksel aktivite, belirtileri tetiklemektedir. Ancak aktif kalmak sağlıklı yaşamın bir koşuludur. Yaşam değişiklikleri ve düzenli ilaç tedavisi ile astım tamamen kontrol altına alınabilir. Hastaların alerjenler başta olmak üzere birçok tetikleyici durumdan uzak durması gerekir. Ayrıca ilaçlarını doğru ve düzenli kullanmaları çok önemlidir.
İçindekiler
Astım hastalığı nedir?
Akciğerlerdeki hava yolları ve bronşiyal tüpler havanın ciğerlere girip çıkmasını sağlar. Astım, bu bölgede kronik iltihaplanmaya neden olan bir hastalıktır. Hastalık tetiklendiğinde hava yolları daha da şişer ve çevresindeki kaslar gerilir. Bu da akciğerlere hava giriş çıkışına engel olduğu için öksürük, nefes darlığı, hırıltılı solunum ve göğüs sıkışması neden olur.
Astım her yaştan insanı etkiler, ancak çoğunlukla çocukluk döneminde başlar. Astım hastalığının tam tedavisi yoktur, ancak teşhis sonrası doğru bir tedavi planıyla rahatlıkla yönetilebilecek bir hastalıktır. Bir alerji (immünoloji) uzmanı hastalığın teşhisi ve tedavisinde hastayı en doğru yönlendirebilecek kişidir. (1,2)
Astım neden olur?
Astıma neden olan faktörler tam olarak bilinmese de çevresel ve genetik (kalıtsal) faktörlerin birleşiminden kaynaklandığı düşünülmektedir. Çeşitli tahriş edici maddeler, sigara, kirli hava, alerjenler gibi pek çok risk faktörü hastalığı tetikleyebilmektedir. Ancak bunlar kişiden kişiye farklılık gösterebilir. (3)
Astım, karakteristik olarak ataklar halinde seyreder. Şikayetler çoğu zaman sabaha karşı ortaya çıkar. Astımla birlikte alerjik rinit, polip, mide reflüsü, sinüzit, göz alerjisi, egzama gibi rahatsızlıklar görülebilir. (6,7)
Astım teşhisi
Hastalığın teşhisi öncelikle hastanın yaşadığı belirtilerin, şikayetlerin ve bu şikayetleri artıran azaltan nedenlerin sorgulandığı tıbbi öyküyle başlar.(8)
Daha sonra gerekli olan testler:
Fiziki muayene
Doktor hastanın hırıltılı nefes, burun akıntısı veya genizde şişme gibi astım belirtilerini değerlendirir. Ayrıca egzama gibi alerjik durumları da göz önünde bulundurur.
Spirometri: Hasta bilgisayara bağlı bir tüpten kuvvetlice nefes alıp verir. Bu test, maksimum çabayla nefes alıp verildiğinde havanın miktarını ve hareket hızını ölçer.
Bronkodilatörlü (BD) spirometri: Hastanın solunum yolundaki kasları gevşetmek için nefes yoluyla bir ilaç verilir. Test, hasta ilacı almadan önce ve sonra havanın hızını ve ne kadar derine gittiğini ölçer.
Bronkoprovokasyon testleri: Solunum yollarının belirli maruziyetlere nasıl tepki verdiğini ölçmek için yapılır. Hastaya solunum yollarındaki kasların gerilmesine neden olabilecek farklı konsantrasyonlarda alerjenler veya ilaçlar nefes yoluyla verilir. Spirometri, bu testten önce ya da sonra yapılabilir.
Pik ekspirasyon akışı (PEF): Hastanın azami çabayı kullanarak havayı ne kadar hızlı verebileceğini ölçmek için yapılır. Bu test, spirometri sırasında veya tüp gibi ayrı bir cihaza nefes vererek yapılabilir.
Ayrıca astımla karıştırılabilecek hastalıkları elemek için akciğer grafisi, alerji testleri, total IgE ölçülmesi ve bronkoskopi gibi birçok testten yararlanılabilir.
Astım tedavisi
Astım; hastalık çok ilerleyip geri dönüşümsüz safhaya girmediği sürece kolaylıkla kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Tedavi yöntemi genellikle yaşınıza, yaşadığınız astımın şiddetine ve tedaviye verdiğiniz yanıta göre belirlenir. Düzenli tedavi gören hastaların büyük çoğunluğunda, hastalık yaşamı olumsuz yönde etkilemez.
Astım ilaçlarının kullanımı farklılık gösterebilir
Eşlik eden allerjik rinit, polip, mide reflüsü, sinüzit gibi hastalıklar varsa bunların da tedavi edilmesi tedavinin bir parçasıdır. Ayrıca hastanın şikayetlerini artıran tüm tetikleyicilerden uzak durması çok önemlidir. (9)
Astım ilaçları ve yan etkileri
Bronkodilatör ilaçlar: Hava yollarındaki etki yerlerine bağlanarak bronşların genişlemesini sağlar. Böylece hava akımı kolaylaşır, kişi rahat nefes alıp verebilir. Salbutamol ve ipratropium gibi kısa etkili olanları ani gelişen nefes darlığında ve atak sırasında kullanılır. Formoterol, salmeterol ve tiotropium gibi uzun etkileri olanlar ise hastalığı kontrol altında tutmak için devamlı kullanılır. Titreme, kalp çarpıntısı ve potasyum düşüklüğü gibi yan etkileri olabilir.
Antiinflamatuar ilaçlar: İnflamasyonu baskılayan, böylece atak sayısını azaltan steroid türevi ilaçlardır. Flutikazon, budesonid, beklametazon ve metilprednizolon gibi türleri vardır. Bu ilaçlar uzun dönem kullanıldıklarında yan etkinin azalması ve direkt akciğere etki etmesinin sağlanması için nefes yoluyla kullanılırlar. Atak sırasında ağızdan veya damardan kullanılırlar. Öksürük, ses kısıklığı, kemik erimesi, kan şekeri ve tansiyon artışı gibi önemli yan etkileri vardır.(10)
Lökotrien antagonistleri: Hava yollarını diğer ilaçlara göre daha az genişlettiği, hava yolu inlamasyonunu ve astım ataklarını azalttığı gözlenmiştir. Montelukast bu ilaç grubundadır. Diğer ilaçlarla beraber kullanılabilir. Çok nadir de olsa eozinofilik granülomatöz polianjitis hastalığı yaptığını gösteren vakalar yayınlanmıştır.
Biyolojik ajanlar: Omalizumab; kortizon ilaçları ve uzun etkili bronş genişletici ilaçlara rağmen kontrol altına alınamayan dirençli astım hastalarında kullanılmaktadır. Hastanın kilosuna ve IgE seviyesine göre dozu belirlenip 2 haftada bir veya aylık olarak deri altına yapılmaktadır. En önemli yan etkisi anafilaksidir, bu nedenle ilaç hastanede uygulanır. (11)
Ayrıca mepolizumab ve diğer monoklonal antikorlar biyolojik ajan olarak astımda kullanılmaktadır. Biyolojik ajanlar pahalı ilaçlar olduğu için kullanılma kararları uzman merkezlerce verilmektedir.
Astım ilaçlarını kullanırken nelere dikkat etmeli?
Nefes yoluyla aldığınız ilaçlarda ilacın solunum yollarına ulaşması için ilacı tam nefes aldığınız sırada salın. Nefes vererek akciğer içindeki havayı iyice boşalttıktan sonra derin ve kuvvetli bir nefes alarak ilacın hava yollarına ulaşmasını sağlayın.
İlaç nefesle alındıktan sonra belli bir süre nefesinizi vermeden tutun.
Eğer kortizonlu ilaç kullandıysanız mutlaka su ağzınızı çalkalayın ve gargara yapın.
Nebülizatör ile ilaç kullanırken ilacın göze kaçmamasına dikkat edin.
İlaçlarınızın bitip bitmediğini sık sık kontrol edin.
Diğer tedavi yöntemleri
İmmünoterapi: Alerjenden kaçınma ve ilaç tedavisine rağmen belirtiler devam ediyorsa kullanılan bir yöntemdir. Kontrol altında olmayan astım, kanserli hastalar ve AIDS hastalarında kesinlikle uygulanmamaktadır. En önemli yan etkisi anafilaksidir.
Bronşiyal termoplasti: Maksimum ilaç tedavisine rağmen kontrol altına alınamayan hastalar için önerilen bir tedavi yaklaşımıdır. Hava yollarına kontrollü ısı enerjisi verilerek uygulanır. Tedavinin başarıları noktasında hala çalışmalara ihtiyaç vardır.
Astımın alternatif tedavileri
Akupunktur, homeopati, osteopati ve yoga astım tedavisinde sık kullanılan tamamlayıcı yöntemler arasındadır. Fakat bu tedavi yöntemlerinin klinik etkinliğini göstermek için yeterince bilimsel çalışma yapılmamış ve uzun süreçli çalışmalar yoktur.(12)
Ülkemizde tarihi ve turistik öneme sahip birçok mağara bulunmaktadır. Bu mağaraların bazılarında normal havaya göre oksijen oranının yüksek olduğu ölçülmüştür. Bundan dolayı eski zamanlardan beri astım gibi nefes darlığı olan hastaların tedavi umudu olmuştur. Astımlı hastalar bu mağaralarda nispeten rahatlasalar da kalıcı bir tedavi etkisi yoktur. Tokat ilimizde bulunan Ballıca mağarası astım mağaralarından biridir.
Astım bitkisel tedavi
Arı poleni, bıldırcın yumurtası, acı bal ve hatme çiçeğinin astımın kontrolünde işe yaradığı düşünülmektedir. Fakat bu tedavilerin güvenilir olduklarını gösteren karşılaştırmalı bilimsel çalışmalar yoktur.
Ayrıca ilaç tedavisini bırakıp bu tür ispatlanmamış tedavilerin denenmesi hastalığın kontrolünü bozup astım krizine sebep olabilir.
Astım öksürüğüne ne iyi gelir?
Nefes yoluyla alınan kortizon ilaçları ile öksürük kontrol altına alınabilir.
Yeteri kadar kontrol altına alınamadığı durumlarda bronş genişletici ilaçlar ve lökotrien antagonistleri kullanılabilir.
Öksürüğü tetikleyen, artıran çevresel uyarılardan uzak durulması da önemlidir.
Çocuklarda astım tedavisi
Astımın tedavisinde son derece etkili ve güvenilir ilaçlar kullanılmaktadır. Pek çok astımlı çocuğun hastalığı hafif veya orta derecede seyrettiği için ilaçların çok düşük dozlarıyla rahatsızlık kolaylıkla kontrol altına alınabilir. İlaçlar önerilen şekilde kullanıldığında; öksürük, hırıltı, nefes darlığı gibi şikayetlerle ortaya çıkan atakların sıklığı ve şiddeti azalmaktadır. Tedavide temel nokta çocuğun ilaçları kullanma uyumunu artırmak için anne, baba, bakıcı ve doktor arasında çok iyi işbirliği olmasıdır.(13)
Genel anestezi esnasında oluşabilecek sorunları artırmaktadır.
Kontrolsüz astım rinit, sinüzitve poliplerin tedavisini zorlaştırabildiği gibi bu hastalıkların şiddetini de artırabilir.
Astım ve bronşit
Halk arasında en sık karıştırılan iki hastalık türüdür. Akut bronşit alt solunum yollarının bir bölümünün virüsler ve nadir olarak da bakteriler tarafından enfeksiyonu ile karakterize olan bir hastalıktır. Öksürük ve hırıltılı solunuma neden olabildiği için astımla karışabilir. Şikayetlerin belirli bir süre sonrasında gerilemesi ile astımdan ayrılır. (14)
Astım ve alerji
Genetik olarak atopik kişilerde çevresel alerjenlerle maruziyet sonrasında astım gelişmektedir. Alerjik astımda çevredeki alerjenler hastalığın oluşmasında önemli yer tutarlar. Tedavisinde ise ilaç kullanımına ek olarak mutlaka alerjenlerden uzak durulmalıdır. Alerjen maruziyeti devam eden hastalarda tedavi başarısı düşmektedir.(15)
Astım ve nefes darlığı
Astımda solunum yollarında yaygın bir daralma olduğu için mutlaka nefes darlığı şikayeti eşlik eder. Nefes darlığının bazen artması ve bazen de hiç olmaması astımın lehinedir. Ayrıca nefes darlığına hışıltı eşlik etmesi de tipiktir.
Astım krizi
Hastanın olmayan yakınmalarının ortaya çıkması veya olan yakınmalarının şiddetinin artması durumudur. Astım kriziacil bir durumdur. Erken dönemde tanı koyulup acil tedavisi yapılmalıdır.
Astım atağı nedir, neden olur, ne yapmak gerekir?
Astım atağı, astımdan kaynaklanan şikayetlerin ortaya çıkması ve şiddetlenmesi, solunum fonksiyonlarının bozulması durumudur. Hastanın düzelmesi için damardan veya ağızdan kortizon ilacı kullanılması gerekir. Aniden başlayabileceği gibi saatler sonra da gelişebilir.
Kullanılan inflamasyon baskılayıcı ilaçların yetersizliği veya herhangi bir tetikleyiciyle karşılaşılması sonucu ortaya çıkmaktadır. Ölüme sebep olabileceğinden hafife alınmamalı ve acil bir şekilde tedavi edilmelidir. Tedavisine evde başlanılmalı ve 112 acilden yardım istenmelidir.
Her bir soluk alışta bir-iki kelimeden fazla konuşamamak
Stresli ve kaygılı olmak
Boğaz ve kaburga kaslarının ‘içeri doğru çekilmesi’
Dudakların etrafının morarması
Solgunluk ve terleme
Çok ileri krizde olan hastalarda akciğerlerden hiçbir ses duyulmadığı ‘sessiz akciğer’ tablosu görülebilir.
Astım krizi tedavisi
Astım krizinin temel tedavisi oksijen, kısa etkili solunum yollarını genişletici ilaçlar ve damardan veya ağızdan alınan kortizon ilaçlarıdır. Gerekli durumlarda damardan magnezyum da kullanılmaktadır.
Astım hastaları için öneriler
Doktor tavsiyelerine uyun ve kontrollerinizi aksatmayın.
Astım kronik bir hastalıktır ve bu nedenle tedavinin temelini hasta eğitimi oluşturur; hastalığınız hakkında bilgilenin.
Astımınızı tetikleyen her türlü risk faktörünü öğrenin ve bunlardan korunun.
Sigara içmeyin; evinizde ve etrafınızda sigara içilmesine izin vermeyin.
Tozlu, dumanlı alanlardan uzak durun.
Hayvanlara alerjiniz varsa, evde beslemeyin.
Klima kullanmayın ya da filtre taktırın, klimanızı düzenli olarak bakımdan geçirin.
Ev küfüne karşı damlayan musluk, boru ve diğer su kaynaklarını onarın.
Parfüm, talk pudrası, saç spreyi ve boya gibi koku ve spreylerden uzak durun.
Alerji mevsimi süresince pencereleri kapalı tutun ve mümkünse, polenlerin yoğun olduğu rüzgarlı saatlerde evde kalın ve pencereleri kapalı tutun.
Astımınız olsa da aktif bir yaşam sürebilirsiniz. Ancak egzersiz, oyun veya yoğun çalışma gibi aktiviteler sizde astımı arttırıyorsa doktorunuzla görüşün.
Soğuktan ve hastalıklardan korunun, mutlaka grip aşısı olun.
Alerji mevsimi başlamadan önce astım tedavinizde herhangi bir ek ayarlama gerekip gerekmediğini doktorunuza danışın.
Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde başladığı tıp eğitimini 2015’te tamamlayan Dr. Muhammet Kaplan ilk olarak Yozgat Çekerek Toplum Sağlığı Merkezi’nde görev yaptı. Ardından Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi oldu; halen bu görevi sürdürmektedir. Ayrıca mezoterapi, hirudoterapi, kupa terapi ve işyeri hekimliği sertifikaları bulunmaktadır.
Size daha iyi hizmet verebilmemiz için sitemizde çerezler kullanılmaktadır. Giriş yaptığınız andan itibaren çerez kullanımını kabul etmiş sayılacaksınız.TamamDetaylı bilgi için tıklayın
YORUMUNUZ VAR MI?