Medikal Akademi

Ebelerin yasal sorumlulukları

Yazan İnci Yağmur Tezbasan

Kategori: Üye Yazıları Print

Paylaş

Tweetle

Paylaş

660 Paylaşım

Özet: Ebelik tarihin en eski mesleklerinden biridir.Ebe; ebelik eğitim programına girmeye hak kazandıktan sonra, bu programı başarıyla tamamlayarak ebelik mesleğini yerine getirmek üzere, tescili yapılan ya da kendisine yasal olarak izin verilen kişidir. Ceza Kanununun 280.maddesinin 2. fıkrasında da belirtildiği gibi “Sağlık mesleği mensubu deyiminden tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır”. Sağlık mesleği mensuplarından biri de Ceza Kanunu’nda da belirtildiği gibi ebelerdir.Ebelik yapabilmek için gereken şartları, ebelerin görev ve sorumluluklarını, sağlık hizmeti olarak yapabilecekleri fiilleri ilgili mevzuatta yer aldığı şekli ile hukuki sorumluluk şartlarının ebelik uygulamalarında nasıl oluşabileceği konusuna değineceğiz. Anahtar Kelimeler: ebelik, hukuk, yasal sorumluluklar

Abstract: Midwifery is one of the oldest professions in the history. The One who qualifies for a midwifery degree and succesfully completes the course gains the abilities and is allowed in-law to perform as a midwife. As stated in the 2nd paragraph of the 280th Criminal Code “doctors, dentists , pharmacists , midwives, nurses and health care providers are those who have a career in health-care”. One of the careers of health-care is midwifery, as stated in the Criminal Code. We will focus on the required skills for midwifery, the duties and responsibilities of midwives, the legal responsibilities of midwives and the law and regulations related with the career.
Key words: midwifery, law, legal responsibilities.

Giriş

Sağlık Bakanlığı’na göre ebe;ana-çocuk sağlığı hizmetlerini yürüten, doğum öncesi, doğum, sonrası hizmetleri veren,doğum yaptıran 0-6 yaş grubu çocuk beslenme ve aşıları yapan, aile planlaması, kişisel temizlik kuralları, ilk yardım, bulaşıcı ve sosyal hastalılardan korunma savaşla ilgili konularda bireye , aileye, topluma sağlık eğitimi veren , doğum, ölüm istatistik verileri toplayan , değerlendiren kamu kuruluşları ile gerekli işbirliğini sağlayan insani ve ahlaki davranışları ile örnek, sağlık bakanlığınca tescil edilmiş bir okuldan mezun olan meslek mensubudur.

Dünya Sağlık Örgütü ebeyi; Gebelik sırasında, doğumda ve doğumdan sonra gerekli bakım ve danışmanlığı sağlamak, normal doğumları kendi sorumluluğunda yaptırmak, yenidoğanın bakımını, aile planlaması danışmanlığını yapmak üzere eğitilmiş kişi olarak tanımlar. Uluslararası Ebeler Konfederasyonu’na (ICM) göre ebe; gebelik, doğum ve doğum sonu dönemde kadının bakımını sağlayan, gerekli tavsiyelerde bulunan, kendi sorumluluğunda doğumu gerçekleştiren, yenidoğanın bakımını sağlayan ve kadın ile işbirliği içinde çalışan, güvenilir ve sorumluluk sahibi bir profesyoneldir.

Yine ICM ebeyi, sağlık danışmanlığı ve eğitiminde, yalnız kadın için değil toplum ve aile için de önemli bir görev alan bir sağlık personeli olarak görür. Bu görev, antenatal eğitim ve ebeveynliğe hazırlanma, cinsellik ve üreme sağlığı ve çocuk bakımını içerir. Ebelik tarihin en eski mesleklerinden biridir. Yeni bir canlının dünyaya gelmesine yardımcı olmak, doğum ağrısı çeken bir annenin acısını dindirmek ve aileye istek ve özlemle beklenen birinin katılımını sağlamak ebelerin toplum içinde saygın bir yer edinmesine neden olmuştur.Ebelerin hukuki boyuttaki sorumluluklarına geçmeden önce, ebenin sorumluluklarından bahsedelim;

Ebenin Sorumlulukları^1,2,3

Aile planlaması konusunda bilgi vermek ve öneride bulunmak.
Gebeliğin tanısını koymak; normal gebeliğin gelişimini izlemek için gerekli olan muayeneleri yapmak.
Riskli gebeliklerin tanısını mümkün olduğunca erken dönemde koymak için gerekli olan muayeneleri yapmak ve bu konuda öneride bulunmak.
Ebeveynliğe ve doğuma hazırlık programları yapmak
Travay sırasında anneye bakmak ve yardımcı olmak, uygun klinik ve teknik yöntemlerle rahim içindeki fetüsün durumunu izlemek.
Epizyotominin gerekli olduğu durumlar da dahil olmak üzere spontan doğumları yaptırmak
Acil durumlarda makat doğumunu yaptırmak
Bir doktora göndermeyi gerektiren annedeki ve bebekteki anormal bir durumla ilgili bulguları tespit etmek.
Doktor bulunmadığında, özellikle plasentanın elle çıkarılması ve uterusun elle kontrolü durumlarında, gerekli acil önlemleri almak
Yenidoğan bebeği muayene etmek ve ona bakmak; gerekli acil resussitasyonu yapmak
Postnatal dönemde anneye bakmak, ona bebeğin bakımı konusunda öneride bulunmak
Doktor tarafından düzenlenen tedaviyi uygulamak
Gerekli tüm kayıtları muhafaza etmek

Hukuki sorumluluk için gereken şartlar:⁶

Hukuka aykırı fiil
Zarar
İlliyet bağı
Kusur

Bu şartların gerçekleşebilmesi için öncelikle, kanuna uygun şekilde ebelik mesleğinin ifa edilmesi gerekmektedir.Bu durumları aşağıda başlık altlarında kısaca bahsedip daha sonra ilgili kanun ve yasalara değineceğiz…

Hastanın Rızası^1,4,5

Genellikle rıza ile ilgili olarak iki hukuki dava ortaya çıkar biri şahsa karşı işlenmiş fiil davası diğeri ise ihmal davasıdır.Burada karşımıza çoğunlukla malpraktis ve aydınlatılmış onam formlarındaki ebe-hasta arası ebenin bilgilendirme görevini ihmalden karşımıza çıkar.

Ebelikte Kayıt Tutma^1,4,5

Net ve kapsamlı kayıtların tutulması, ebenin bakım yükümlülüğünün bir kısmını oluşturur.Ebelerin kayıt tutma konusunda özel yasal yükümlülükleri bulunmaktadır.Kayıtların düzgün olarak tutulmasında ve saklanmasında yüksek özen beklenir.Aksi halde ebenin sorumluluğu söz konusu olabileceği gibi kusur ve illiyet bağı açısından kanıtlama yükünün ters çevirerek ebeye yüklenmesi sonucunuda doğurabilir.Ebeler ve doğum hekimleri tarafından tutulan kayıtlar diğer meslek gruplarınkine nazaran mahkeme tarafından daha titizlikle incelenirler.Ebelikle ilgili olgularda tazminat miktarları yüksektir.Kayıtların doğruluğu ve kapsamlı oluşu herhangi bir iddianın savunmasında önemli faktör olabilir.

Gizlilik^1,4,5

Ebe, hasta hakkındaki veya hastadan edindiği bilgiyi gizli tutma yükümlülüğündedir.Gizliliğin ihmali sonucunda bir zarar meydana geldiğinde,ebe hakkında ihmal nedeniyle bir dava açılabilir.Ayrıca güvenin ihlali nedeniyle de dava açılması mümkündür.Meslek sırrının açıklanması suç niteliği taşır.

Ceza hukuku açısından sırrın açıklanmasının yasaklanması kişinin özgürlüğü ile yakından ilgilidir.Çünkü sır özel yaşamın bir parçası olarak yasalarca korunmaktadır.Ebe ile hasta arasında bir güven ilişkisi mevcuttur.Bu nedenle, hasta zorunlu olarak sağlığı konusundaki tüm bilgileri vermek zorundadır.Hasta sırrının açıklanmayacağını bilerek ve güvenerek ebeye gitmektedir.

Ülkemiz mevzuatında, hemşirelik mesleğini düzenleyen “Hemşirelik Kanunu” gibi, sadece ebelik mesleğine ilişkin düzenlemeleri yapan “Ebelik Kanunu” adı altında bir düzenleme bulunmamaktadır. Ebelik mesleğine ilişkin düzenlemeler Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (Tababet Kanunu) ve ilgili diğer bazı mevzuatın içeriğinde mevcuttur.

1219 sayılı Tababet Kanunu’nun 47. maddesi ülkemizde ebelik mesleğini uygulayabilmek için gereken şartları belirlemiştir. 47. madde şöyledir: “Türkiye dâhilinde ebelik sanatını icra için Türk olmak ve Tıp Fakültesi Kabile Mektebinden veya Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiye Vekâleti tarafından küşat ve idare edilen ebe mekteplerinden bir şahadetname sahibi bulunmak ve bu şahadetname mezkûr Vekâletçe tasdik ve tescil edilmiş olmak lâzımdır”.

Tababet Kanunu’nun 51. ve 52. Maddelerinde ebelerin hangi fiilleri yapabilecekleri, hangilerini yapamıyacakları şu şekilde belirtilmiştir:

MADDE 51 – Ebeler gebelerin muayenesiyle bunların hıfzıssıhhatlerine mütaallik tedabirin ifasına ve doğumun teshiline ve bu esnada yapılacak basit manevraların ve çocuk için lâzım gelen ilk tedbirlerin ifasına salâhiyettar iseler de her nevi alet ve saire tatbik etmeleri memnu ve sureti avarızı velâde vekayiinde behemahal bir tabip davetine mecburdurlar. Her ebe Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiye Vekâletince tâyin olunacak levazım ve edviyeyi doğum vekayiinde beraberinde bulunduracaktır. Ebeler çiçek aşısı tatbik edebilirler.

MADDE 52 – Ebelerin reçete yazmaları memnudur. İcrayı sanatları için lâzım gelen ve reçete ile alınması mecburi olan mevaddı resmî etıbbanın reçetesiyle eczanelerden tedarik ederler. Etıbbayı resmiye bu yolda vâkı olan müracaatları sürat ve suhuletle ifaya mecburdurlar.

Nüfus Planlaması Hakkında Kanun’un 3. Maddesinde “Komisyonun kuruluş ve işleyişi, gebeliğin önlenmesine ilişkin yöntemler ve uygulama açısından hekim, hemşire ve ebelerin eğitim ve görevlendirilme esas ve usulleri ile uygulamada yetkilerini belirleyen hususlar Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı tarafından çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir” şeklinde yönetmelikten bahsettikten sonra son fıkrada “Hekim, hemşire ve ebeler özel kanunlardaki şartlara bağlı olmaksızın bu yönetmelikle belirtilen şartlara uygun olarak gebeliği önleyici yöntemleri uygularlar” şeklinde nüfus planlaması ile ilgili işlemleri yapabileceği belirtilmiştir.

Hususi Hastaneler Kanunu’nun 13.maddesinde 20 yataklıya kadar olan özel hastanelerde ebelerin de bulunması gerektiği belirtilir.

Aile Hekimliği Plot Uygulaması Hakkında Kanun’un 2. Maddesinde Aile sağlığı elemenını tanmlarken “aile hekimi ile birlikte hizmet veren hemşire, ebe, sağlık memuru gibi sağlık elemanıdır” şeklinde ebelerden bahsedilmiştir.

Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği’nin “Ebelerin Görev Ve Yetkileri” başlıklı 133.maddesinde; hangi niteliklerdeki kişilerin ebelik yapabileceği, ebelik uygulamalarının neler olduğu, neleri yapabilecekleri, neleri yapamayacakları şu şekilde belirtilmiştir:

MADDE 133 – Ebeler, sağlık meslek okulu mezunu, doğum ve doğum kontrolü ile ilgili kendisine düşen görevleri yapabilecek yeteneklere sahip, gerekli kursları görmüş yardımcı sağlık personelidir. Kurumun yatak adedi azaltılmamak kaydıyla isteyen ebeler gerek görüldüğü takdirde baştabip izniyle kendilerine ayrılan yerlerde topluca kalabilirler.
Bu takdirde kahvaltı, öğle ve akşam yemekleri kurumca sağlanır. Baştabip tarafından doğum odalarındaki ebelerden bir tanesi doğum bölümünün sorumlu ebesi olarak görevlendirilir. Servis sorumlu hemşirelirinin görev ve yetkilerini haizdir.

Kurumlarda doğum işleriyle vazifelendirilmiş ebeler, müracaat eden kadınların fenni olarak doğuma hazırlanmaları için yetkileri dahilinde her türlü tedbirleri alır ve hazırlıkları yaparlar. Meslek ve sanatlarının gerektirdiği şekilde ana ve çocuğu muayene ederler. Özellikle çocuk kalp seslerini yakından izler, müşahadelerine yazarlar. Gerekli gördükleri hallerde her türlü jenikal muayeneleri de yaparlar, müşahadelerini bir not halinde de yazarak tespit ederler ve doğumun seyrini dikkatle ve sürekli bir şekilde izlerler.
Normal doğumları kendileri yaptırırlar.

Doğum güçlükleri veya arızaları mevcut olan veya durumunu kesin olarak tesbit edemedikleri vakaları uzman tabibe derhal haber verirler.

a) Doğan çocukların cinsiyetini, boy ölçüsünü, kafa çaplarını, göğüs çevresini, beden ağırlığını, yapısında mevcut bütün arızaları ve anormallikleri, kalıtsal belirtileri, plasenta ve kordonun niteliklerini tespit ve kaydederler.
b) İkiz veya daha fazla sayıda doğan çocukların doğum sıralarını, ne kadar ara ile doğduklarını, ölü doğanların; doğumdan sonra bir müddet daha teneffüs edip etmediklerin dikkat ve titizlikle tetkik ve kaydederler.
c) Doğan çocukların birilirlerine karıştırılmamasına son derce dikkat ederler ve bu amaçla her doğan çocuğun bilegine anasının ad ve soyadını, cinsiyetini, doğum tarih ve saatini belirten bir kart bağlamak zorundadırlar. Bu etiket çocuk hastaneden çıkıncaya kadar bileğinde bırakılır.

Ayrıca bu hususta kurum idaresince konulmuş usuller varsa onları da uygularlar.
d) Doğan çocukların göbeğinin fenni usullere uygun olarak kesilip bağlanması ve sarılması, çocuklar için tedbirlerin alınması ebelerin görevidir.
e) Doğum odalarının doğum ve müdahaleler için gerekli alet ve malzemenin her zaman temiz ve kullanmaya elverişli bir şekilde bulundurulmasını sağlarlar.
f) Ebe ve ebe hemşireler, bu asli görevleri yanında hemşirelerin gördükleri hizmetleri de görmek ve kurumlarda onların uymak zorunda bulunduğu hükümlere uymakla yükümlüdürler.
g) Bu görevleri dışında, aile planlaması kursu görmüşlerse ailelere doğum kontrolü ile ilgili her türlü bilgiyi vermekle yükümlüdürler.

Ayrıca, Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Yönetmelik’in 18.maddesinde, ebelerin aile sağlığı elemanı olabileceği; Nüfus Planlaması Hizmetlerini Yürütme Yönetmeliği’nin 13.,14.,15.,16. maddelerinde, nüfus planlaması kliniği, aile planlaması – ana ve çocuk sağlığı dispanserleri, sağlık ocakları, sağlık evlerinde ebelerin bulunması gerektiği; Nüfus Hizmetleri Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik’in 28.maddesinde, ebe nezaretinde meydana gelen doğum olaylarının da tutanakla belgelenmesi gerektiği belirtilmektedir.

Ebelik eğitiminin nasıl olması gerektiği, kapsamı ve ebelerin bilmeleri gereken uygulayabilecekleri tıbbi müdahaleler konusunda, 2007-2008 eğitim-öğretim yılı başından itibaren geçerli olan; Doktorluk, Hemşirelik, Ebelik, Diş Hekimliği, Veterinerlik, Eczacılık Ve Mimarlık Eğitim Programlarının Asgari Eğitim Koşullarının Belirlenmesine Dair Yönetmelikte, Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinde belirtilenlerden daha detaylı ve yeni bilgiler bulunmaktadır.

Doktorluk, Hemşirelik, Ebelik, Diş Hekimliği, Veterinerlik, Eczacılık Ve Mimarlık Eğitim Programlarının Asgari Eğitim Koşullarının Belirlenmesine Dair Yönetmeliğin 31/12/2009 tarihinde değişen 5.maddesine göre, ebelik eğitimine kabul edilebilmek için, asgari lise mezunu olmak veya genel bakımdan sorumlu hemşirelerin resmi yeterlilik belgesine sahip olmak gerekir.Çok önemli tespitler içeren 5.maddenin devamı şu şekildedir:

“(2) ( Değişik fıkra: 31/12/2009 – 27449 S.R.G Yön1.mad) Ebelik eğitimi, lise mezunları için tam gün esasına dayalı en az 4 yıl süreli teorik ve pratik eğitimden oluşur, resmi yeterlilik belgesine sahip genel bakımdan sorumlu hemşireler için 18 aylık veya 3000 saatlik eğitimden oluşur.

(3) Ebelik eğitimi sonunda mezun olan ebelerin;
a) Özellikle kadın hastalıkları ve doğum olmak üzere, ebelik faaliyetlerinin dayandığı bilimler hakkında yeterli bilgiye sahip olmaları,
b) Meslek etiği ve meslekle ilgili yasal mevzuat hakkında yeterli bilgiye sahip olmaları,
c) Yeni doğan ve kadın doğum alanında, biyolojik fonksiyonlar, anatomi ve fizyoloji konularında detaylı bilgiye sahip olmaları ve sağlık ile fiziksel ve sosyal çevre arasındaki ilişkiyi ve sağlıklı bireyin davranışını yeterli düzeyde anlayabilmeleri,
ç) Ebelik ve kadın doğum konularında nitelikli personelin denetimi ve gözetiminde onaylanmış kurumlarda yeterli bir klinik deneyiminden geçmiş olmaları,
d) Sağlık personelinin eğitimi ve bu personelle çalışabilme deneyimini yeterli düzeyde anlayabilmeleri,gerekmektedir.

(4) Ebelik eğitimindeki asgari eğitim koşullarının sağlanabilmesi için, bu alanda yürütülen yükseköğretim programlarımızın eğitim müfredatlarında Ek-2 sayılı cetvelde belirtilen teorik ve teknik eğitime ilişkin derslerin verilmesi ve uygun gözetim ve denetim altında pratik ve klinik eğitim yapılması zorunludur.

(5) Pratik ve klinik eğitim uygun gözetim ve denetim altında verilmelidir. Bu eğitimde bir öğrencinin;
a) En az 100 doğum öncesi muayeneyi de içerecek şekilde gebe kadınlara danışmanlık yapması,
b) En az 40 gebe kadının gebelik takibini ve bakımını yapması,
c) En az 40 doğumu kendisinin yapması (Doğum yapan kadın sayısı eksikliği nedeniyle bu sayıya ulaşılamıyorsa, bu sayı öğrencinin 20 tane daha doğuma yardım etmesi koşulu ile 30’a indirilebilir.),
ç) Makat doğuma aktif olarak katılması (Makat doğum mümkün olmadığı takdirde simülasyon yapılarak çalışılmalıdır.),
d) Epizyotomi uygulaması ve dikiş ile başlaması (Bu, teorik bilgi verme ve klinik pratiği içerir. Dikiş pratiği, epizyotomi sonrası veya basit perianal yırtılmalara dikiş atılmasını içerir. Gerekirse bu durum simülasyon şeklinde yapılabilir.),
e) Gebelik, doğum ya da doğum sonrası dönemde risk altında olan 40 kadını izlemesi ve bakım yapması,
f) En az 100 lohusayı ve sağlıklı yeni doğan bebeği izlemesi ve bakımını yapması (muayene dahil),
g) Özel bakım gerektiren, prematüre, postmatüre, düşük doğum ağırlıklı veya hasta bebekler dahil olmak üzere; yeni doğan bebek gözlemini ve bakımını yapması,
h) Jinekolojik ve obstetrik patolojisi olan kadınların bakımını yapması,
ı) Tıbbi ve cerrahi bakımın içinde yer alması (Bu, teorik eğitim ve klinik uygulamayı içermelidir.) gerekmektedir.

(6) Teorik ve teknik eğitim ile klinik eğitim, Ek-2 sayılı cetvelde listelenen bilgi ile pratik ve klinik deneyimin yeterli düzeyde verilebilmesini sağlayacak şekilde dengeli ve koordineli olmalıdır.

(7) Klinik eğitimi, hastane bölümlerinde ve yetkili merciler tarafından onaylanmış diğer sağlık hizmetleri birimlerinde gözetim altında verilen hizmet içi eğitim şeklinde olmalıdır. Bu eğitimin parçası olarak öğrenci ebeler, klinik eğitimlerine katkı sağlamak üzere hastane bölümlerinin faaliyetlerine katılmalıdırlar. Öğrencilere, ebelik faaliyetleri ile ilgili sorumlulukları öğretilmelidir.

(8) (Ek fıkra: 31/12/2009 – 27449 S.R.G Yön1.mad) Ebelerin resmi yeterlilik belgelerinin tanınması için aşağıdaki kriterlerden birini karşılaması gerekir.
a) Resmi yeterlilik belgesine sahip genel bakımdan sorumlu hemşireler için en az 2 yıl veya 3600 saatlik tam gün süreli eğitim,
b) Resmi yeterlilik belgesine sahip genel bakımdan sorumlu hemşireler için 18 ay veya 3000 saatlik eğitim ve yetkili kurum tarafından düzenlenen, bir yıl meslekî uygulama yapıldığını gösteren sertifikaya sahip olmak. Bu sertifika, ebe olarak resmî yeterlilik belgesi alındıktan sonra tekabül eden sürede bir hastanede veya bu amaçla kurulmuş bir tıbbî bakım kuruluşunda bir ebe olarak tüm faaliyetlerin yeterli bir şekilde icra edildiğini gösterir”.

Sonuç

Ebelik mesleğini yapan her ebenin mesleki sorumlulukları ve bu sorumlulukların hukuki boyutu vardır.Bu hukuki sorumlulukların doğması için ebenin mesleğini icra ettiği sırada haksız olarak bir hastaya maddi veya manevi zarar vermiş olması gerekmektedir.Her ebenin yasal sorumluluklarını bilmesi ve mesleğinin hukuki boyutuyla karşı karşıya geldiği zaman izleyeceği yol hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir.

Ebe İnci Yağmur TEZBASAN Ankara Üniversitesi Adli Bilimler Enstitüsü
inciyagmurtezbasan@gmail.com

Kaynaklar
1. Diamond B. The Legal Aspects of Midwifery.Books for Midwives Press.1994.
2.Midwives handbook for practice. New Zealand College of Midwives Christchurch 2002.
3.Midviwes rules and code of practice. United Kingdom Central Council for Nursery.Midwifery and Health Visiting. 1998.
4.Aşçıoğlu Ç. Tıbbi Yardım ve El Atmalardan Doğan Sorumluluklar.Ankara. 1993.
5.Prof. Dr. Zeki Soysal Adli Obstetrik ve Jinekoloji.Adli Tıp Kurumu Yayınları -9. İstanbul 2005
6. Av.Halide Savaş Ebelerin Hukuki Sorumluluğu.Sağlık Hukuku Kurultayı – 2010
7. Ebeler Derneği, erişim tarihi: 15.03.2015, www.turkebelerdernegi.com
8.Özderin, “Adli Tıp Hukuku Ders Notları”, erişim tarihi: 20.03.2015 http://adlitip.blogspot.com/2006/10/23-adli- obstetrik.html – http://www.metinozderin.av.tr