Kan şekerini etkileyen besinler

Vücuttaki tüm hücrelerin en önemli enerji kaynağı, karbonhidratların en küçük parçası olan glukozdur. Glukoz kan şekerini oluşturulur. Kan şekeri yemek yendikten sonra artış gösterir ve yemekten 2 saat sonra normal seviyesine düşmesi beklenir. Yemek sonrası kan şekerinde görülen artışın hızı ve miktarı diyetin örüntüsüne göre değişiklik gösterir. Kan şekerinin yükselmesinde en etkin besin ögesi karbonhidratlar (glukoz)dır. Karbonhidratı bir besinin yendikten sonra kan şekerini yükseltebilirliği glisemik indeks – glisemik yük kavramları ile tanımlanmaktadır. Düşük glisemik ineksli bir öğün, yüksek glisemik indeksil öğüne göre daha yüksek kan şekeri yanıtı oluşturur. Kan şekerinin hızlı yükselmesi ve yüksek seyretmesi insülin salgılanmasını arttırdığı için glisemik indeksi yüksek beslenme tarzının obezite, diyabet ve bunlarla ilintili kronik hastalıkların görülme sıklığına etkisi tartışılmazdır. Sağlıklı beslenmede düşük glisemik indeksli besinlerin seçimi önem taşımaktadır.

Kan şekeri (kan glukozu) nedir?

Karbonhidratların en küçük parçası olan glukoz, kan şekerini oluşturur. Vücuttaki bütün hücreler glukozu kullanır. Diğer mo-nosakkaritlerin (fruktoz ve galaktoz) vücutta kullanıla­bilmeleri için karaciğerde glukoza çevrilmeleri gerekir. Açlık durumunda sağlıklı bir bireyin kan glukoz yoğun­luğu 70-100 mg/dl’dir. Normal kabul edilen miktarla­rın alt ve üst sınırları kan glukozunun belirlenmesinde kullanılan yönteme göre farklılık gösterir. Kan şeker düzeyi, yemek yendikten sonraki ilk saat içinde 120-140 mg/dL’ye yükselir. Yemek sonrası kan şekerinde görülen artışın hızı ve miktarı diyetin örüntüsüne göre farklılık göste­rir. Karbonhidrat emilimi tamamlandıktan iki saat sonra normal seviyesine döner. Kompleks karbonhidratlar basit karbonhidratlara oranla kan şekerini daha yavaş yükseltirler. Kan şekerinin düzenlenmesinde esas or­gan karaciğerdir. Yemek sonrasında kan şekeri yük­seldiğinde insülin salimini artar, bağırsaklardan emilen glukozun çoğunluğu karaciğerde glikojene çevrilir ve depolanır.

Fruktoz nedir? Hangi besinlerde bulunur? Zararları ve intoleransı

İnsülinin tanımı ve etkinliği

İnsülin protein yapısında bir hormondur. Pankreastaki beta hücrelerinde yapılır. Kanda­ki glukoz düzeyi yükseldiği zaman pankreas birkaç dakika içinde otomatik olarak uyarılıp insülin salgılar. Açlıkta insülin düzeyi 5-10 //U/ ml iken yemek sonrası 60-90 //U/ml’ye yükselir. İnsülin karbonhidrat, protein ve yağ metaboliz­masını etkiler. İnsülinin temel görevlerinden biri de glukozun hücre içine girişini sağlayarak kan glukoz düzeyini ayarlamaktır. İnsülin kandaki glukozu bağlayarak hücre zarındaki insülin re­septörlerinin yardımıyla, glukozu hücre içerisine alır.

Glisemik indeks – Glisemik yük nedir

Glisemik indeks(GI); karbonhidratlı bir besinin yendikten belirli bir süre sonunda kan şekerini yükseltebilirliğini ifade eder. Besinlerin glisemik in­deksi kan şekerinin yavaş veya hızlı yükselmesini etkilemektedir. Glisemik indeks 50 gram karbonhidrat içeren test yiyeceğinin 2 saat içerisinde oluşturduğu kan glukozunu artış alanının, aynı miktarda karbonhidrat içeren referans yiyeceklerin oluşturduğu kan artış alanına kıyaslanmasıdır. Kısaca yenildikten 2 saat sonra besinlerin gösterdikleri glukoz yanıtlarının standart olarak alınan ekmeğin gösterdiği yanıta göre yüzde değeridir.

Glisemik indeksi yüksek besin alımıyla obezite, diyabet ve bunlarla ilintili diğer kronik hastalıkların görülme sıklığı arasında paralellikler saptandığından, sağlıklı beslenmede yer alan kar­bonhidratlı yemeklerin glisemik indekslerinin düşük olması önerilir.

Glisemik indeksi etkileyen etmenler

1. Nişastanın yapısındaki farklılık: Nişasta molekülü amiloz ve amilo-pektin denilen iki maddeden oluşur. Amilopektin dallı yapıdadır. Amiloz ise düz yapıdadır. Böylece aralarındaki alan farkına bağlı olarak sindirim farkı oluşur. Nişasta içeren besinler arasındaki GI farkı ortaya çıkabilir.
2. Diyet posası: Çözülebilen posanın glisemik etkisinin daha düşük ol­duğu bildirilmektedir. Çünkü çözülebilen posanın viskozitelerinin karbon­hidrat emilimini azaltıcı etkisi olduğu gösterilmiştir.
3. Besin öğesi olmayan maddeler: Bu grupta; enzim inhibitörleri, fitat-lar, lektin, saponin ve tanin gibi maddeler vardır. Bunlar nişasta sindirimini etkileyerek glisemik indeksi düşürürler.
4. Nişasta-protein ilişkisi: Yiyecekteki protein miktarı nişastanın sindi­rimini etkiler. Bunu şu mekanizmayla yapar: nişasta granüllerinin çevresi proteinle kaplıdır. Protein ağının ince bağırsak lümeninde nişasta emilim oranını azaltacağı ileri sürülmektedir.
5. Yiyeceğin emilim ve sindirimi: Emilim ve sindirim oranı arttıkça GI yükselir, 2 gram karbonhidratın emilimi oranı, ekmek için % 27, mercimek için % 15, soya fasulyesi için % 6 olarak bulunmuştur.

6. Yiyeceğin yapısı ve yiyeceklere uygulanan işlemler: Taneli besinler, tanesiz veya sıvı besinlere göre daha düşük GI yanıtı oluşturur. İyi pişmiş nişastalı besinlerin Gl’i az pişmişlerden daha yüksektir. Piştikten sonra bekleyen besinlerin Gl’i düşer. Meyve- meyve suyundan, pişmiş pirinç pi-lavı-pirinç çorbasından daha düşük glisemik yanıt oluşturur.
7. Yavaş yemek yeme: Sindirim ve emilim daha yavaş olacağından GI düşebilir.

Glisemik Yük (GY):

Belirli miktardaki spesifik bir besinin oluşturduğu insülin ihtiyacı ve glisemik yanıt seviyesini belirler.

Örnek: Elma (1 orta boy)
GY=40×100/15g = 6 g

Glisemik yük aralıkları:

Karbonhidratlı besinlerin glisemik indeksi ve glisemik yükü

<tdSebzeler Pancar Havuç Taze bezelye Balkabağı

Karbonhidratlı Besinlerin Glisemik İndeksi ve Glisemik Yükü

Düşük Glisemik İndeksli Diyetlerin Yararları:

• Kan şekerinin düzenlenmesine yardımcı olur.
• Kan yağlarının düşürülmesine yardımcı olur.
• Obezitenin önlenmesine yardımcı olur.
• Kalp hastalıkları riskini azaltır.
• Tip 2 diyabet riskini azaltır.

Diyetin Glisemik İndeksini Düşürmek için;

• Günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve tüketilmeli.
• Tam taneli tahıl ürünleri tercih edilmeli.
• Pirinç yerine bulgur tercih edilmeli.
• Beyaz ekmek yerine tam buğday ekmeği tercih edilmeli.
• Meyve suyu yerine meyvenin kendisi tüketilmeli.
• Kurubakalgiller sıklıkla tüketilmeli (haftada 2-3 kez).

KAYNAKLAR

Yararlanılan asıl kaynak; Kan şekerini etkileyen besinler
Hazırlayanlar: Araş. Gör. Hilal Çiftçi Araş. Gör. Gamze Akbulut Yrd. Doç. Dr. Emine Yıldız Doç. Dr. Seyit M. Mercanlıgil Hacettepe Üniversitesi – Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyatetik Bölümü

Diğer Kaynaklar.

1. Foster-Powell K, Holt HSA, Brand-Miller JC. International table of gly-cemic index and glycemin load values:2002. Am J Clin Nutr 2002; 76:5-56.
2. Mahan LK, Escott-Stump S. Krause’s Food, Nutrition and Diet The­rapy, 11th Edition, Elsevier, Pennsylvanai, 2004.
3. Merdol, T.M, Başoğlu, S., Örer, N. Beslenme ve Diyetetik Açıklamalı Sözlük. Hatipoğlu Yayınevi, Ankara, 1997.
4. Baysal, A. Beslenme. Hatipoğlu Yayınevi, 7. baskı, Ankara, 1997.
5. Baysal, A, Bozkurt, N, Aksoy, M. ve ark. Diyet El Kitabı, Hatipoğlu Yayınevi, 4. Baskı, Ankara, 2002.
6. Aksoy M. Ansiklopedik Diyet ve Gıda Sözlüğü. Hatipoğlu Yayınevi, Ankara, 2007.

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör