Medikal Akademi

Artan Alzheimer prevelansı ve güncel tedavi seçenekleri

Kategori: Psikiyatri / Nöroloji Print

Paylaş

Tweetle

Paylaş

73 Paylaşım

Alzheimer’da güncel tedavi seçenekleri: Donepezil, galantamine, rivastigmin, memantin…

Günümüzde Alzheimer tedavileri ile ilgili çok sayıda araştırma yapılıyor olmasına rağmen kullanımda olan tedavi seçeneklerinin sınırlı olduğunu dile getiren Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Görsev Yener, Türkiye’nin hızla yaşlanan ülkelerden birisi olduğunu hatırlatarak artan hastalık yükünün yarattığı risklere dikkat çekti. 1. Ulusal Alzheimer Kongresi’nde Alzheimer hastalığında güncel tedavilerle değerlendirmelerde bulunan Prof. Dr. Yener, güncel tedavi konseptleri ile ilgili bilgiler verdi.

Türkiye’de hastalığın prevelansı ile ilgili olarak yapılan bilimsel çalışmalarla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Yener, “Türkiye de lokal yapılmış prevelans çalışmaları var. Ama ülke genelini kapsayan bir çalışma henüz yok. Düşük sosyoekonomik düzeyde kişileri inceleyen ve benimde danışmanı olduğum bir çalışmada %17 gibi bir sıklıkta demans saptandı. Ama İstanbul’da yapılan bir başka çalışmada daha yüksek sosyoekonomik düzeyli bireylerde 70 yaş üzerinde % 7 sıklıkla demans saptandı. Özelliklede İç Anadolu bölgesinden demans prevelansıyla ilgili 75 yaş üzerinde % 30 civarında bir prevelans çalışması var. Bu neden önemli? Çünkü gelişmekte olan ülkelerde hastalığın artış hızı gelişmiş ülkelere göre çok daha fazla ve hastalık yükünü toplum sağlığı sorunu olarak ciddiye almamız gerekiyor” dedi.

Artan yaşlı nüfus oranı sorunun ciddiyetini arttırıyor
Türkiye’nin Kore’den sonra dünyada en hızlı yaşlanan ülkelerden birisi olduğunu belirten Prof. Dr. Yener, şu bilgileri verdi: “Bundan 60 yıl önce yaşam süresi 46 iken, şimdi yetmişlere ulaşmış durumda. Ayrıca mevcut genç nüfus daha da azalacak. 80 yaşın üzeri kişilerin sayısı dört kat artacak. Bu günkü oranlarla kıyaslandığında genç insan sayısı 16 kat daha az olacak. Bu rakamlar oldukça ciddi bir sıkıntı ile karşılaşacağımızı gösteriyor. 97 yaş üzeri popülasyonda normal bireylerin oranı %10’larda kalırken kognitif bozukluğu olanların oranları önemli ölçüde artacak. Bu grupta kognitif bozulması olanların oranı %90 bulabilecektir.”

Hastalığın gelişim süreci
Alzheimer gelişiminde pek çok farklı faktörün devreye girdiğini dile getiren Prof. Dr. Yener, “Alzheimer patolojisinde hem hücre dışı amiloitle ilgili hem de hücre içi tao ile ilgili mekanizmalar devreye giriyor. Sonuçta sinap ve sinaptik kayıplarla büyük sıkıntılar oluşuyor. Amiloid görüntülemenin patolojiyle doğru orantılı olup olmadığını inceleyen bir olgu çalışması mevcut. Amiloid plakları ne kadar yüklü ise bu oranla uyumlu olarak beyinde doku değişiklikleri tarif edilmiş. Amiloid görüntüleme bize bir şeyler göstereceğe benziyor. Başka bir çalışmaya göre beyin omurilik sıvısında beta-42 anormal derecede yükselmesi kırklı yaşlardan itibaren başlıyor. Yani orta yaşlardan itibaren beynimizde biriktirmeye başlıyoruz. Bu süreç başladıktan sonra nörodejenerasyon markırları da giderek yükselmeye başlıyorlar. Daha sonra amiloid ile ilgili çok büyük bir değişiklik olmuyor. Belli bir düzeye ulaştıktan sonra önce glikoz metabolizmasında daha soran MR’da atrofi şeklinde değişiklikleri görüyoruz. Sonrasında post bio markırları da hafif kongnitif bozukluk dediğimiz noktada görmeye başlıyoruz. Fonksiyonel kayıplar başlayınca da demans adını veriyoruz” dedi.

MR görüntüleme yöntemleri ile beyin antrofisinde ki değişiklikler aracılığıyla süreç hakkında bilgi edinilebildiğini belirten Prof. Dr. Yener, şu bilgileri verdi: “Örneği 65 yaş üstü frontal lopta bir kayıp varsa bu yaşlanmaya bağlı olarak sağlıklı bireylerde görülüyor. Ama bu atrofi temporal bölgede olursa, genellikle demansa dönüşecek bir sürecin işaretçisi olabiliyor. 65 yaş civarında Apo E4 taşıyıcısıysanız risk daha erkene alınıyor. Kognitif rezerv dediğimiz, yani sinaptik bağlantılarınız ne kadar bolsa, eğitiminiz ne kadar yüksekse, risk skalası da ona göre değişiyor. İstanbul’da ki prevelans çalışmasında bu fark çok iyi bir şekilde ortaya konmuştur. Bizim çalışmalarımızda 65 yaş üstü %17’lerde bulunurken 70 yaş üzerinde %20 bulunmuş. Oysa normalde prevelansın bunun iki katı olması gerekir. Bu düşük eğitimin çok önemli bir risk faktörü olduğunu göstermektedir”

Demans süreci hastalık yükünde önemli farklar yaratabilir
Alzheimer’da demans gelişiminin sadece iki yıl geriye atılması durumunda hastalık yükünde önemli farklar oluşabileceğini söyleyen Prof. Dr. Yener, “Böyle bir durumda 50 yılda iki milyon kişinin hasta olmasını engelleyebiliriz. Bu halk sağlığı çalışmasının sonuçlarından birisidir. 2009’dan 2050’ye çok hızla ilerleyecek Alzheimer oranları tüylerimizi ürpertiyor. Güncel tedavilere girmeden önce bende Alzheimer olacak mıyım ne yaparsam korunabilirim gibi sorulara kısaca cevap vermek istiyorum. Özellikle risk değiştirici faktörlerle ilgili bazı bilgileri paylaşmak istiyorum. Akdeniz diyeti, az alkol tüketimiyle ve fiziksel kognitif egzersizle riskin azaldığı çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir. Buna karşın doymuş yağlar, vitamin B12 eksikliği ve homosistein yüksekliğinde riskin arttığı bilinmektedir. Yine genel anestezinin amiloid birikimine sebep olduğu ve riski artırdığı çalışmalarda gösterilmiştir” diye konuştu.

Alzheimer’da güncel tedavi seçenekleri
Güncel Alzheimer tedavisinin iki ana stratejiyi temel aldığını belirten Prof. Dr. Yener, şu bilgileri verdi: “Birincisi kolinerjik yolakları, diğeri gulutamat mekanizmasını engellemeye yönelik tedavilerdir. İlaç tedavisinde ruhsatlı dört ilaç bulunuyor. Bunlar donepezil, galantamine, rivastigmin ve memantin’dir. Bu tedavilerin semptomları yavaşlatma etkisi var ancak bilindiği kadarıyla hastalığı geciktirme etkisi yok. Normal koenerjik fonksiyonda özellikle asetik kolinin yıkımını sağlayan kolinesteraz inhibitörü verilirse asetik kolinin sinaptik aralıkta daha uzun süre kaldığı için koenerjik yolaklar daha iyi çalışıyor.”

Donepezil tedavisi
Alzheimer tedavisinde kullanılan donepezil’in Türkiye’de 5 ve 10 mg’lık iki formunun olduğunu belirten Prof. Dr. Yener, “ABD’de şu an 23 mg’lık tabletleri de piyasaya çıkmış durumda. Türkiye ve Avrupa’da orta ve erken dönem demansta endikasyonu bulunuyor. Ancak ABD’de ileri evre hastalar içinde endikasyon aldı. Ayrıca vasküler demansta da endikasyon verildi. Çalışmalar donepezil’in günlük yaşam aktivitelerinde pleseboya göre belirgin düzelme sağladığını göstermektedir. Yine davranış değişikliklerinde de olumlu düzelmeler olduğu yönünde bilgiler mevcut. Geçen yıl yayınlanan bir çalışmada ileri evre vakaları izlemek için kullanılan bir kognitif parametrede 23 ve 10 mg’lık tabletler arasında olumlu yönde bir fark olduğu belirtiliyor. Bu tedavi ile ilgili ileri evre Alzheimer hastalarında 3 randomize plesebo kontrollü çalışma var. İleri evrede de cohen d değeri dediğimiz ilacı alanlar ve almayanlar arasında ki fark 0-1 arasında ki bir skalada değerlendirildiğinde; bire ne kadar yakın bir değer alırsa o kadar etkili bulunmuş” diye konuştu.

Rivastigmin tedavisi
Alzheimer hastalarına yönelik olarak kullanılan rivastigmin tedavisinin günümüzde patch şeklinde yeni bir formunun da piyasaya çıktığını dile getiren Prof. Dr. Yener, şu bilgileri verdi: “Rivastigminin piyasada bulunan üç formu bulunuyor. Kapsülleri, sıvı formu ve son olarak vücuda yapıştırılan patch formu kullanılmaya başladı. Erken ve orta evre Alzheimer demansta ve Parkinson demansta endikasyonu bulunuyor. Bu ilaçla ilgili ülkemizde de çalışmalar yapılmıştır. Parkinson demansta kullanımı ile ilgili Prof. Dr. Murat Emre ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada pleseboya göre Rivastigmin kullanımının anlamlı belirgin düzelme sağladığı gösterilmiştir. Yine Prof. Dr. Murat Emre ve arkadaşları tarafından yapılan pleseboya göre parkinsoniyel demanslarda belirgin düzelme sağladığını gösteren çalışmalar mevcuttur. Son olarak ta patch ve kapsül formlarını karşılaştıran bir başka çalışma Rivastigminin bu iki formu arasında çok belirgin bir farklılık olmadığı belirtilmiştir. Kullanımda daha olumlu yanları olmakla birlikte patch formu da kapsül kadar etkili bulunmuştur.”

Galantamine tedavisi
Hastalığın tedavisinde kullanılan bir başka molekül olan galantamine’inin kapsül ve sıvı formu bulunduğunu dile getiren Prof. Dr. Yener, şu bilgileri verdi: “Bu molekül elosterik nikotin reseptörü üzerine etki göstermektedir. İlaçla ilgili pek çok yayında hem işlevsellik hem kognisyon, hem de davranış parametrelerindeki yükseliş gösterilmiştir. Karşılaştırma çalışmalarında en son bir natüralistik çalışma var. Galantamine ve Rivastigmin’nin İtalyan hastalarda bir birinden çok farkları olmayan sonuçlar verdiğini gösteren çalışmalar mevcut. Ancak yine bu iki ilacın karşılaştırıldığı meta analizlerde bunların switclerinin o kadar etkili sonuçlar vermediği yönünde bilgiler sunulmaktadır.”

Memantin tedavisi
Memantin tedavisinin orta ve ağır evre Alzheimer hastalarında yararlı olduğunu gösteren çalışmaları analiz eden Prof. Dr. Yener, sözlerini şöyle noktaladı: “Memantinin klinik kötüleşmeyi azaltıcı etkiye sahip olduğu yönünde çalışma ve bilgiler mevcuttur. Kombinasyon tedavisi alanlar ve koenerjik tedavi alanların plesebo ile 4 yıl boyunca karşılaştırıldığında bir çalışmada cohen d değerlerinin tedavi almayanlara göre memantin alanlarda ikinci yılda 0.71 yükseldiği gösterilmiştir. Memantinin orta ve ağır evrede kognitif ve nonkognitif yarar sağladığına dair bilgiler mevcuttur”

1. Ulusal Alzheimer Kongresi’nde Alzheimer hastalığında güncel tedavilerle ilgili bir sunum gerçekleştiren Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Görsev Yener, yaygın olarak kullanılan tedavi konseptleri ile ilgili bilgiler verdi.