Stanford Üniversitesi’nden Heyacan Yaratan Keşif: Zona Aşısı Demans Riskini Azaltıyor

Yazan Tuba Günvar

11 Nisan 2025 | 24 Nisan 2025 | Kategori: Güncel / Literatür, Psikiyatri / Nöroloji Print

Stanford Üniversitesi tarafından yürütülen yeni çalışma zona (herpes zoster) aşısının demans riskini belirgin ölçüde azaltabileceğine dair güçlü kanıtlar sundu. Nature dergisinde yayımlanan araştırmaya göre, zona aşısı yaptıran yaşlı bireylerin, yaptırmayanlara göre sonraki yedi yılda demansa yakalanma riski %20 daha düşük bulundu. Bulgular, dünyada yaklaşık 55 milyon insanı etkileyen ciddi bir sağlık sorunu olan demans hastalığına yaklaşımı önemli ölçüde değiştirebilir.

Zona virüsü ve demans ilişkisi

Son dönemde yapılan araştırmalar, çeşitli virüslerin sinir sistemi üzerinde yarattığı etkilerin demans riskini artırabileceğini ortaya koyuyor. 2013 yılında başlaya bu programda, bireylerin zona aşısına erişimi doğum tarihlerine göre belirlendi. Bu politika sayesinde araştırmacılar, 79 yaşında olanların aşı hakkı elde ettiğini, ancak sadece birkaç gün farkla 80 yaşına girenlerin bu haktan yararlanamadığını gözlemledi. Bu durum, araştırma ekibinin aşılamanın demans üzerindeki etkisini net olarak belirlemesine olanak sağladı.

Zona nedir, neden olur? Zonanın belirtileri ve tedavisi

Çalışmayı yöneten Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Dr. Pascal Geldsetzer, sonuçların virüslerin sinir sistemi üzerinde yarattığı etkilerin demans riskini artırabileceği teorisini desteklediğini belirtti. Zona, suçiçeği hastalığına da neden olan Varisella Zoster virüsünün tekrar aktifleşmesi sonucu ortaya çıkan ağrılı bir deri hastalığı olarak biliniyor.

280 bin yaşlının verileri incelendi

Araştırmada, 280 binden fazla yaşlı bireyin sağlık kayıtları incelendi. 7 yıllık izleme döneminde, aşıyı yaptıran grupta zona görülme sıklığı yüzde 37 azalırken, demans tanısı konulma oranı da yüzde 20 daha düşük gerçekleşti. Araştırma ekibi, bu sonuçların diğer faktörlerle açıklanamayacağını ifade etti. Aşılanan ve aşılanmayan gruplar arasında eğitim seviyesi, diğer sağlık sorunları ya da sağlık hizmetlerine erişim açısından hiçbir fark bulunmadığı vurgulandı.

Kadınlarda koruma daha güçlü

Uzmanlar, bu çalışmanın demansın önlenmesinde önemli bir potansiyele işaret ettiğini ve zona aşısının maliyet etkin bir yöntem olabileceğini belirtiyor. Aşılamanın demansa karşı koruyucu etkisi kadınlarda erkeklere göre daha belirgin oldu. Dr. Geldsetzer, bunun bağışıklık sistemi tepkileri veya demansın kadınlarda farklı ilerleme biçimiyle ilişkili olabileceğini söyledi. Dr. Geldsetzer, sonuçların gelecekteki araştırmaları tetiklemesini umduğunu, özellikle geniş kapsamlı klinik çalışmalarla daha kesin sonuçlar elde edilmesi gerektiğini vurguladı.

Demans nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Araştırmanın Özeti

Zona aşısının demans üzerindeki etkisine dair doğal bir deney
Nörotropik herpes virüsleri, demans gelişiminde rol oynayabilir. Ayrıca aşıların hedef dışı önemli immünolojik etkileri de olabilir. Bu çalışmada, canlı zayıflatılmış herpes zoster (zona) aşısının demans tanısı üzerindeki etkisini belirlemeyi amaçladık. Korelasyona dayalı değil, nedensel kanıtlar sağlamak için Galler’de zona aşısı hakkının bireylerin doğum tarihlerine göre belirlenmiş olmasından faydalandık. 2 Eylül 1933’ten önce doğanlar hayatları boyunca aşıya erişim hakkına sahip değilken, bu tarihten sonra doğanlar en az bir yıl boyunca aşıya erişim hakkına sahipti.

Büyük çaplı elektronik sağlık kayıtlarını kullanarak, doğum tarihleri nedeniyle sadece bir hafta farkla aşı hakkına sahip olmayanlarda aşılama oranının %0,01 olduğunu, bir hafta daha genç olan ve aşıya hak kazananlarda ise bu oranın %47,2’ye yükseldiğini tespit ettik. Bu büyük fark dışında, doğum tarihleri sadece bir hafta arayla olan bireylerin demans riski açısından farklı olmaları beklenmemektedir. Regresyon süreksizlik tasarımı kullanılarak yapılan analizde, zona aşısının alınmasının, yedi yıllık takip döneminde yeni demans tanısı olasılığını yüzde 3,5 puan azalttığını (%95 güven aralığı [GA] = 0,6–7,1, p = 0,019), bunun da göreceli olarak %20,0’lik (%95 GA = 6,5–33,4) bir azalmaya karşılık geldiğini belirledik.

Suçiçeği aşısı nedir? Ne zaman yapılmalı? Yan etkileri nelerdir?

Koruyucu etki, kadınlarda erkeklere kıyasla daha güçlü bulundu. Bulgularımızı farklı bir popülasyonda (İngiltere ve Galler’in birleşik nüfusunda), farklı veri türleri (ölüm belgeleri) ve demans tanısının sağlık sistemi tarafından zamanında konulmasına daha az bağımlı olan farklı bir sonuç ölçütü (demans kaynaklı ölümler) kullanarak da başarıyla doğruladık. Benzersiz bir doğal deneyden faydalanarak, bu çalışma, zona aşılamasının demansı önleyici veya geciktirici etkisine dair, mevcut ilişkisel kanıtlara göre karıştırıcı faktörler ve yanlılıklardan daha az etkilenen kanıtlar sunmaktadır.