Serebral palsi nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi
Serebral palsi, genellikle doğum sürecinde beyinde gelişen hasar sonucu oluşan ve hareket, kas veya duruş bozukluğuna neden olabilen ciddi bir hastalıktır. Bebek beyninin anne karnında normal gelişmemesi; doğum sırasında veya hemen sonra hasar görmesi gibi nedenlerle gelişen serebral palsi bir tür beyin felcidir. Kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak beynin hareketi kontrol etme ve dengeyi koruma yeteneğini bozan anormalliklerden kaynaklanır. İlk belirtiler bebeklik veya okul öncesi dönemde fark edilebilir. Yutma sorunları, gözlerde odaklanma dengesizliği, istem dışı hareketler, hareket bozukluğu, zeka geriliği, epilepsi, körlük veya sağırlık görülebilir. Kesin tedavisi yoktur; ancak destekleyici tedaviler, ilaçlar ve ameliyat ile kişinin hareket ve iletişim yeteneğini geliştirilebilir.
İçindekiler
Serebral palsi nedir?
Serebral palsi, bir tür beyin felçidir; doğumdan önce veya hemen sonrasında oluşan beyin probleminden kaynaklanır. Kişinin hareket ve koordinasyonu dengesini olumsuz etkileyen bir grup bozukluktur. Çocukluk çağının en sık görülen hareket ve denge sakatlığıdır, ömür boyu sürebilir. Bu hastalarda, hareket ve duruşla ilgili problemler, zihinsel yetersizlik, nöbetler ve birçok tıbbi bozukluk; görme, duyma ve konuşma problemleri görülebilir.
SP’li çocukların çoğunda, eşlik eden koşullar olarak bilinen epilepsi ve otizm spektrum bozukluğu gibi birçok ilave hastalık bulunur. (1)
Otizm nedir? Neden olur? Otizmin tipik belirtileri nelerdir?
Serebral palsi nedenleri
Çoğu durumda kesin nedeni bilinmemektedir ancak genellikle beynin kas kontrolünü ve koordinasyonunu etkileyen kısmı olan motor korteksindeki hasardan kaynaklanır. SP’ye neden olan beyin bozukluğu zamanla değişmez ve yaşla daha da kötüleşmez.
Doğum öncesi ve sırasında olabilen Serabral palsi nedenler; (2)
- Beynin beyaz maddesinin zarar görmesi
- Beynin normal büyüme sürecindeki anormallikler (enfeksiyonlar, ateş, travma, gen mutasyonları)
- Beyindeki kanama (pıhtılaşma sorunları, anormal şekilde oluşan kan damarları, kalp defektleri, orak hücre hastalığı gibi durumlar)
- Beyinde oksijen eksikliği (annede çok düşük tansiyon, yırtık uterus, plasentanın ayrılması, göbek kordonuyla ilgili sorunlar veya doğum sırasında bebeğin kafasına şiddetli travma)
- Bebeğin doğum sırasında yeterli oksijen alamaması (boğulma-asfiksi)
- Gelişmekte olan beyne kan ve oksijen desteğinin azalması-fetal inme
- Tıbbi yanlış uygulama
Epilepsi nedir? Sara hastalığı neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Küçük bir beyin felci (SP) yüzdesi, doğumdan sonra 28 gün içinde gerçekleşen beyin hasarından kaynaklanır. Buna edinilen SP denir, muhtemel nedenler;
- Menenjit veya ensefalit gibi enfeksiyonlar
- Beyne kan akışıyla ilgili inme
- Erken doğum
- Motorlu araç kazası veya düşme sonucu kafa travması
Serebral palsi risk faktörleri
- Annenin hamilelik döneminde kızamıkçık (Alman kızamığı), suçiçeği, sitomegalovirüs, uçuk gibi bir enfeksiyon geçirmesi
- Yeni doğmuş bebekte bakteriyel menenjit, viral ensefalit, sarılık ve nöbetler görülmesi,
- Makat doğumlar
- Doğum kilosunun 2,5 kilogramdan az olması
- Uterusu paylaşan bebek sayısının artması (çoklu doğumlar)
- Doğum sırasında bebekte vasküler veya solunum problemleri oluşması
- Bebeklerin doğumda fiziksel sağlığını değerlendirmek için kullanılan Apgar skorunun düşük olması
- Erken doğum
- Anne-çocuk arasında Rh uyuşmazlığı
- Hamilelik sırasında annenin toksik maddelere maruz kalması
- Annenin nöbet geçirmesi ya da tiroid anormallikleri olması
- Bebeğin ciddi bir kafa travması geçirmesi SP riskini arttıran diğer faktörlerdir. (3)
Serebral palsi belirtileri
- Çocuğun oturmak, ayakta durmak ve yürümek gibi motor becerilerinde gecikmeler
- Zayıf kollar, bacaklar
- Titreme veya rastgele, kontrolsüz hareketler
- Parmak uçlarında yürümek
- Yutma problemleri
- Öğrenme-konuşma güçlüğü
- Kasların çok sert veya sarkık olması
- Yazmak veya gömlek iliklemek gibi hareketlerde zorluk
- Abartılı refleksler (spastisite)
- Kas koordinasyonu eksikliği (ataksi)
- Bir elle uzanmak veya bir bacağı sürüklemek gibi vücudun bir tarafını kullanmak
- Görme-işitme zorluğu
- Nöbetler
- Anormal dokunma algıları, ağrı
SP’nin semptomları doğumdan hemen sonra açık değildir; ilk 2-3 yaş civarında fark edilir hale gelirler. Belirtiler, beynin hangi kısımlarının etkilendiğine bağlı olarak kişiler arasında değişebilir. Ayrıca SP’li her çocuk bu semptomların hepsini göstermez. Ancak başka herhangi bir tanımlayıcı neden olmadan bazılarının veya hepsinin varlığında beyin felci olasılığı araştırılır.
Serebral palsi tipleri
Beynin çeşitli kısımlarını etkileyen farklı tipte ve formda SP vardır; her tip spesifik hareket bozukluklarına neden olur.
Spastik tip
En yaygın SP tipidir; vücudun sadece bir tarafını veya tümünü etkileyebilir. Kaslardaki sertlik yürümeyi zorlaştırır, zamanla duruşun bozulmasına yol açar, abartılı reflekslere neden olur. Etkilenen vücut kısmına göre tanımlanır: (4)
- Hemipleji-hemiparezi; tipik olarak vücudun bir tarafındaki kolu, eli veya bacağı etkiler. Genellikle sıkı topuk tendonları nedeniyle parmak ucunda yürürler.
- Dipleji-diparezi; ağırlıklı olarak bacaklarda, ellerde bulunan, kol ve yüzü daha az etkileyen kas sertliğidir. Yürüteç veya bacak destekleri gerektirebilir. Zeka ve dil becerileri genellikle normaldir.
- Kuadripleji-kuadriparezi; en ciddi şeklidir, tüm vücut etkilenir ve genellikle zihinsel engellilikle ilişkilidir. Nadiren yürüyebilirler ve zor konuşurlar.
Hidrosefali nedir, neden olur? Belirtileri, tedavisi ve ameliyatı
Diskinetik (atetoid) tip
Vücut hareketlerini kontrol etmekte zorlanırlar. Kollarda, bacaklarda ve ellerde istemsiz, anormal hareketlere neden olur. Bazı durumlarda yüz ve dil de etkilenir; duyma, nefes alma veya konuşma için gereken kas hareketlerini kontrol etmede zorlanırlar. Zeka nadiren etkilenir.
Ataksik tip
En az görülen tiptir; denge, koordinasyon ve derinlik algısı bozuktur, gelişim yavaştır. Yürümek, yazmak, nesneleri kavramak veya gömlek iliklemek gibi motor hareketleri kontrol etmekte zorlanırlar.
Hipotonik tip
Kas tonusunun azalmasına ve kasların aşırı gevşemesine neden olur. Kollar ve bacaklar sarkık görünürler. Bu tip bebekler başlarını kontrol edemezler ve nefes almakta zorlanabilirler.
Karışık tip
Herhangi tip SP’ye karşılık gelmez; vakaların çoğu, spastik ve diskinetik belirtilerin karışımını yaşarlar.
Serebral palsi teşhisi
Çocuğunuzun gelişiminde herhangi bir hareket bozukluğu veya olası gecikmeler varsa derhal tanı almak önemlidir. SP’li bebeklerde sıklıkla yuvarlanma, oturma veya yürüme gibi gelişimsel gecikme sorunları mevcuttur. Semptomlar zamanla değişebilse de, SP ilerleyici değildir. Belirtiler genellikle yaşamın ilk aylarında görülür ancak spesifik tanı 2-5 yaşlarına kadar gecikebilir.
Hareket (motor) becerileri değerlendirmek için yapılan bir dizi testle birlikte, çocuğun gelişimi, büyümesi, kas tonusu, yaşa uygun motor kontrolü, işitme, görme, duruş ve koordinasyonu izlenir. Laboratuvar testleri, SP’ye benzer semptomlara neden olabilecek koşulları tanımlayabilir. Kanama bozuklukları gibi diğer olası koşulları dışlamak için kan testleri yapılır. Nöro-görüntüleme teknikleri (MR, kranial ultrason, tomografi) beyindeki potansiyel bir hareket bozukluğunu gösteren anormallikleri tespit edebilir. (5)
Serebral palsi tedavisi
SP’nin tedavisi yoktur, ancak hastaların mümkün olduğunca normal ve bağımsız bir yaşam sürmelerine yardımcı olabilecek yeteneklerini geliştirebilen yardımcı tedaviler mevcuttur. Teşhis konulduktan ve tipi belirlendikten sonra, belirli bozuklukları, temel sakatlıkları gidermek için uygun bir plan geliştirilir.
Serebral palside fizyoterapi
Genellikle yaşamın ilk birkaç yılında veya tanı konulduktan hemen sonra başlayan fizik tedavi, SP’nin temel taşıdır. Fiziksel yeteneklerin korunmasına yardımcı olmak, hareket problemlerini iyileştirmek, kas gücünü, dengesini, motor becerilerini korumak veya geliştirmek için özel egzersiz ve germe teknikleri kullanılır. (6)
Konuşma ve dil terapisi
Konuşma ve iletişim becerilerini geliştirmeyi, yutma bozukluklarına yardımcı olmayı içerir.
Mesleki terapi
Üst vücut fonksiyonunu geliştirmeye, duruşu iyileştirmeye ve çocuğun potansiyelinden en iyi şekilde yararlanmaya odaklanır. Mesleki terapistler giyinme, okula gitme gibi günlük etkinlikleri kolaylaştırmaya yardımcı olurlar.
Rekreasyon terapisi
Bireye fiziksel-bilişsel becerilerini geliştirmede yardımcı olan sanat-kültür programlarına, sporlara ve diğer etkinliklere katılımı teşvik eder.
Serebral palside ilaç tedavisi
Ağrının azaltılmasına, kasların gevşemesine ve nöbetlerin önlenmesine yardımcı olur.
- Diazepam, baklofen, dantrolen sodyum, tizanidin gibi oral ilaçlar sert, kasılmış veya aşırı aktif kasları gevşetmek için kullanılır.
- Lokal olarak enjekte edilen botulinum toksini (BT-A), spastik hareket bozukluğu olan çocuklarda aşırı aktif kasları gevşetmek için standart tedavi haline gelmiştir.
- İntratekal baklofen tedavisi, kas gevşetici olan baklofenin omuriliğin etrafındaki sıvıya enjekte edilmesidir.
Serebral palsi ameliyatı
Hastaların hareket kabiliyetini iyileştirmek veya büyüme problemlerini tedavi etmek için bazı durumlarda ameliyat gerekebilir.
- Ortopedik cerrahi; kaslardaki sertliğin yürümeyi ve hareket etmeyi acı verici hale getirecek kadar şiddetli olduğu spastisitelerde önerilir. Ağrıyı hafifletir ve hareket kabiliyetini arttırır. Çok kısa kaslar ve tendonlar orantılı olarak uzatılır, omurga deformiteleri büyük ölçüde düzeltilir. Sıkı kasları serbest bırakmak, kemik anormalliklerini düzeltmek için gerekli olabilir.
- Selektif dorsal rizotomi; konservatif tedavilerin kronik ağrıyı azaltmada başarısız olduğu şiddetli spastisite vakaları için önerilir. Omurganın tabanına yakın sinirler kesilerek ağrı veya spastisite azaltılır.
Yardımcı cihazlar
Bilgisayar yazılımları, ses birleştiriciler, resimli kitaplar iletişim becerilerini geliştirmeye; ortez cihazları kas dengesizliğini telafi etmeye ve bağımsız hareketliliği arttırmaya; parantezler, özel sandalyeler günlük fonksiyonların yerine getirilmesine yardımcı olabilir.
Tamamlayıcı ve alternatif tedaviler
Hiperbarik oksijen terapisi, kök hücre tedavisi, belirli elektriksel stimülasyon biçimleri gibi öğrenme ve tedavi stratejileri bulunmaktadır. (7)
Serebral palsi komplikasyonları
Serebral palsi her kişiyi farklı şekilde etkiler. Kas güçsüzlüğü, kas spastisitesi, koordinasyon problemleri çocukluk çağında veya yetişkinlik döneminde bir dizi komplikasyona neden olabilir:
- Kontraktür: Spastisitenin en önemli sonuçlarından birisidir; şiddetli kasılma nedeniyle kas dokusu kısalır.
- Depresyon: Sosyal izolasyon ve engellerle başa çıkma zorlukları depresyona katkıda bulunabilir.
- Zeka geriliği: SP’li bireylerin yaklaşık %30-50’si zihinsel olarak zarar görür.
- Büyüme ve gelişmenin gecikmesi: Yutma sorunları yeterli beslenmeyi zorlaştırabilir ve gelişimi yavaşlatabilir. Bu durum bebeklerin çok az kilo almasına neden olur.
- Omurga deformiteleri: Eğrilik (skolyoz), kambur (kifoz), omurilik eğriliği (lordoz) SP ile ilişkilidir ve ilerleyen yaşlarda eklem ağrılarına neden olabilir. Eklemlere baskı yapılması ağrılı dejeneratif kemik hastalıklarına (osteoartrit), düşük kemik yoğunluğuna (osteopeni) yol açabilir.
Kamburluk (kifoz) neden olur? Belirtileri, tedavisi ve ameliyatı
- Görme bozukluğu: SP’li çocukların çoğunda genellikle çapraz göz olarak adlandırılan bir şaşılık vardır; bu, zayıf görüşe yol açabilir.
- İşitme kaybı: SP’li kişiler arasında genel popülasyona göre daha sık görülür.
- Konuşma ve dil bozuklukları: Kelime oluşturma ve açık konuşma zorluğu SP’li kişilerin üçte birinden fazlasında mevcuttur.
- Enfeksiyonlar ve uzun süreli hastalıklar: SP’li yetişkinlerin çoğunda solunum bozuklukları gelişebilir; kalp, akciğer hastalığı ve zatürre riski vardır.
- Erken yaşlanma: SP’li bireylerin çoğunluğu 40’lı yaşlarına geldiklerinde hastalığın vücutlarına yüklediği ekstra stres ve zorlama nedeniyle erken yaşlanırlar.
Serebral palsi hastaları ne kadar yaşar?
Spesifik tedavi tipi kişiden kişiye değişir; SP’li bir bireyin yaşam süresi semptomların ciddiyetine ve tedavinin başarısına bağlıdır. Çoğu çocuk yetişkin hayatına kadar hatta bazıları daha uzun süre yaşayabilir. Bazı insanlar çok fazla yardıma ihtiyaç duymayabilir ama bazıları için de kapsamlı ve uzun süreli bakım gerekebilir.
Serebral palsi önlenebilir mi?
- Aşılama kızamıkçık gibi fetal beyin hasarına neden olabilecek hastalıklara karşı korur.
- Hamilelikte kendinize ne kadar iyi bakarsanız beyin felci ile sonuçlanabilecek bir enfeksiyon geliştirme olasılığınız o kadar düşüktür.
- Hamilelik sırasında düzenli doktor kontrolü erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve enfeksiyonları önlemeye yardımcı olabilir.
- Çocuğunuza araba koltuğu, bisiklet kaskı, yataklardaki güvenlik rayları ve uygun denetimler sağlayarak kafa travmasını önleyebilirsiniz. (8)
Serebral palsi hastalarına öneriler
- SP’li hastalarda beslenmeye çok dikkat edilmeli ve sabırlı olunmalıdır.
- SP’li çocuk birçok işi kendisi yapabilir; çok gerekmedikçe yardım edilmemelidir.
- Çocukla oynayarak, konuşarak gelişim düzeyine göre yapabildiği hareketler, girebildiği pozisyonlar teşvik edilmelidir.
- Kol-bacakların ve vücudun anormal pozisyonları imkan dahilinde engellenmelidir. (9)
Kaynaklar ve Referanslar:
1- Cerebral palsy,2- Cerebral Palsy: Hope Through Research,3- What causes cerebral palsy?YAZIYI PAYLAŞ
Serebral palsi erken yaşta tedavi edildiğinde yaşam kalitesi yükselir
Serebral Palsi (beyin felci) nedenleri, türleri ve tedavisi
Serebral Palsi’de erken tanı hayati öneme sahip
YORUMUNUZ VAR MI?