Panik atak nedir? Nedenleri, belirtileri, testi ve tedavisi

Panik atak gerçek bir tehdit olmayan durumlarda kişilerin kendisini tehlikede hissedip aşırı korku ve heyecanlı tepkiler vermesiyle gelişen bir psikolojik durumdur. Aşırı kaygı ve korku, kalp çarpıntısı, kesik nefesler, mide bulantısı, baş dönmesi, göğüste baskı ve ölüm korkusu gibi belirtilerle ortaya çıkar. Genellikle genetik özellikler; stresli yaşam ve koşulları; sigara, alkol, madde ve kafein tüketimi gibi sebeplerle ortaya çıkar ve tekrarlaması durumunda panik bozukluğu adı verilen psikolojik rahatsızlığa dönüşebilir. Bilişsel davranışçı terapi ve ilaç desteği ile tedavi edilebilen panik ataklar ve panik bozukluğu, yaşam tarzında yapılacak değişikliklerle de ciddi oranda azaltılabilir.

Panik atak nedir?

Süreleri 5 ila 20 dakika arasında değişen panik ataklar genellikle kişinin stresli dönemlerinde, ortada belirgin bir sebep olmadan aniden gelişebilir. Korkutucu olmalarına karşın tehlikeli değillerdir. Çoğu insan hayatının stresli zamanlarında bir ya da iki kez panik atak geçirebilir. Bu dönem bittikten sonra atakların devam etmemesi beklenir. (1)

Anksiyete nedir? Kaygı neden olur? Belirtileri, tedavisi ve çözümü

Panik atak neden olur?

Panik ataklar çoğu zaman belirgin bir neden olmadan oluşur. Ancak atakların oluşumunda çeşitli faktörler rol oynayabilir:

• Genetik özellikler, ailede panik atak yaşamış bireylerin olması
• Stres düzeyinin artması, yakın zamanda yaşanan kayıplar, travmatik olaylar
• Çocukluk döneminde fiziksel veya cinsel istismar
• Mizaç – olumsuz duygulara yatkınlık
• Sigara ve kafein tüketimi
• Obsesif-kompulsif bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu, agorafobi gibi psikolojik durumlar
• Uyuşturucu madde kullanımı
• Nörotransmiter adı verilen beyindeki iletici yapılarda görülen kimyasal dengesizlikler

Panik atak belirtileri

• Kalp atışlarında hızlanma ve kalp çarpıntısı
• Göğüste baskı hissi
• Nefeste darlığı, tıkanıklık, hızlı ve kesik nefes alma
• Boğulma hissi
• Ağız kuruluğu
• Terleme
• Titreme ve sıcak basmaları
• Baş dönmesi
• Mide bulantısı
• Kulak çınlaması
• Parmaklarda karıncalanma
• Bayılacak gibi hissetme
• Kontrolü kaybetme hissi
• Kalp krizi geçirme korkusu ya da ölüm korkusu
• Aklı yitirme veya delirme korkusu

Paranoya nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Panik atak nasıl gelişir?

Panik ataklar genellikle belirgin bir tetikleyici durum olmadan, aniden başlar. İşte, okulda, trafikte veya kalabalık ve kapalı bir ortamda gelebilecekleri gibi evde sakince otururken de oluşabilirler. Genelde aniden gelen bir kalp çarpıntısı ile başlar ve birkaç dakika içinde şiddetlerini artırırlar. Ataklar genellikle 5-20 dakika arası sürse de bazı ekstrem durumlarda bir saate kadar da sürebilir.

Atak geçtikten sonra kişiler kendilerini çok yorgun ve bitkin hissedebilirler. Bu yorgunluk bazı durumlarda saatler sürebilir. Korku, endişe, stres gibi psikolojik etkileri ise genellikle daha uzun sürmektedir.

Panik atak sırasında nefessiz kalmak tehlikeli midir?

Vücudumuz kendine gerekli olan oksijeni ataklar sırasında da alabilmektedir. Bu durumu test etmek isterseniz bir pipet alıp birkaç dakika boyunca sadece pipetten nefes almayı deneyebilirsiniz. Panik ataklar sırasında yaşanan nefesin yetmemesi hissi, pipetten nefes almaya çok benzer. Kişiler her ne kadar derin nefes alma ihtiyacı hissetse de bedenleri derin nefes alabilecek bir durumda değildir ve alabilecekleri nefes kısıtlıdır.

Başta çok korkutucu gelse de pipetle birlikte denendiğinde de benzer bir durum yaşanır ve birkaç dakika beklerseniz aslında biraz yorgunluk yaşamak dışında korkulacak bir şey olmadığını, nefessiz kalmayacağınızı görmüş olursunuz.

Panik atak nasıl geçer?

Panik atak sırasında belirtiler tedirgin edici olsa da endişeye kapılmayın. Unutmayın, ciddi bir tehlike altında değilsiniz. Panik atak sırasında şunları yapabilirsiniz:

• Yaşadığınız şeyin bir panik atak olduğunu fark edin. Çoğu zaman panik ataklar kalp krizi ile karıştırılır. Nefesinizin kesikleşmesi ve kalp hızınızın artması sizi korkutabilir. Sizi korkutan belirtilerin panik ataktan kaynaklandığını ve bu belirtilerin bir süre sonra ortadan kalkacağını hatırlayın.

Nefes darlığı (dispne) nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi

• Nefesinizi kontrol etmeye çalışın. Nefes alıp verişinize odaklanın. Yavaşça burnunuzdan derin bir nefes alın, kısa bir süre tutun ve tekrar yavaşça ağzınızdan nefes verin. Nefesinizi alırken dörde kadar sayın, bir saniye tutun ve verirken de dörde kadar sayarak yavaşça bırakın. Bunu yaparken burnunuza aldığınız nefese ve onun göğüs boşluğunuzu nasıl doldurduğuna odaklanın.
• Gözlerinizi kapatın, bulunduğunuz yere ve zamana odaklanın. Ataklar sırasında çevrenizde çok fazla uyarıcı etken olabilir ve bu kafanızı karıştırıp atağı tetikleyebilir. Bu nedenle gözlerinizi kapayıp o etkenlerden uzaklaşmaya çalışın. Oturduğunuz yeri, ayağınızın bastığı zemini, bir şey tutuyorsanız tuttuğunuz nesneyi hissedin ve bulunduğunuz ana odaklanın. Bazen ortamda bulunan bir nesneyi seçmek ve ona odaklanmak da gerçekliğe dönüp sakinleşebilmenize yardımcı olabilir.
• Kaslarınızı sıkıp gevşetin. Bedenimizin üzerinde kontrol sağlamak panik atakları sonlandırmaya yardımcı olur. Bu nedenle atak sırasında el veya ayak parmaklarınızdan başlayarak, sırasıyla tüm kaslarınızı sıkıp gevşetin. Bunun için, her seferinde bir kası (vücudun her iki tarafındaki kaslar aynı anda olacak şekilde, örneğin sağ ayak ve sol ayak birlikte) sıkabildiğiniz kadar sıkın, o kasları hissedin ve sonrasında yavaşça bırakın. Bunu bütün bedeniniz için tekrarlayın.

Antidepresan nedir? Ne işe yarar? Yan etkileri ve depresyon tedavisi

Panik atak için ne zaman doktora görünmek gerekir?

Panik ataklar hayatınızın yoğun ve stresli dönemlerinde karşınıza çıkabilir. Bir ya da iki kez deneyimlediyseniz ve sonrasında stresli dönemizin sona ermesiyle ataklar tekrar gelmediyse doktora gitmeniz şart değildir. Ancak eğer ataklar tekrarlıyor ve hayatınızda sizi bir şeylerden alıkoyuyorsa bir uzmana danışmak gereklidir.

Panik bozukluğu nedir?

Bazı durumlarda panik ataklar sıkça tekrarlar ve hayat kalitenizi düşürür. Zamanla yeni panik atakların gelmesinden korkmaya ve atak geldiğinde güvenli bir yerde olabilmek için işinizi/okulunuzu aksatmaya, arkadaşlarınızla görüşmemeye ya da dışarı çıkmamaya başlayabilirsiniz. Bu durumda panik atakların panik bozukluğu adı verilen durumdan kaynaklanması olasıdır.

Panik atak testi ve teşhisi

Panik ataklarınız tekrarlıyorsa ve hayatınızı etkiliyorsa aile hekiminize veya bir psikoloğa başvurabilirsiniz. Teşhis için doktorunuz veya psikoloğunuz size birtakım sorular sorabilir.

Prozac (fluoksetin) nedir? Ne için kullanılır? Yan etkileri nelerdir?

Bu sorular panik ataklar sırasında neler yaşadığınız, atakların ne sıklıkta geldiği ve ne kadar sürdüğü, hayatınızı nasıl etkilediği, ailenizde panik atak görülüp görülmediği gibi konulara yöneliktir. Bu sorulara verdiğiniz yanıtlarla yaşadıklarınızın panik atak olup olmadığına, panik ataksa da sıklığına ve sizin hayatınıza olan etkisine bakılarak panik bozukluğuna sahip olup olmadığınıza karar verilir.

Panik atak tedavisi

Panik atak tedavisinde kullanılan ilaçlar: 

• SSRI (Seçici serotonin geri alım inhibitörü): SSRI grubu ilaçlar serotonin adı verilen nörotransmiterin (iletici maddenin) kandan geri emilimini azaltır ve bu sayede kandaki serotonin seviyesini yükseltir. Bu ilaçlar antidepresan olarak kullanılır, ancak panik bozukluğu olan kişilerde de kandaki serotonin seviyesi normale göre düşük olduğu için tercih edilmektedir. Yan etkileri azdır. Fluoksetin ve sertralin türü ilaçlar bu gruptandır.

Lustral (sertralin) nedir? Ne için kullanılır? Yan etkileri nelerdir?

• SNRI (Serotonin ve norepinefrin geri alım inhibitörleri): Kandaki serotonin ve norepinefrin geri emilimini azaltan bu ilaçlar da panik bozukluğu tedavisinde kullanılan bir başka grup antidepresanlardır.
• Benzodiazepinler: Yatıştırıcı bir grup olan benzodiazepinler genelde kısa dönemli tedaviler için tercih edilir. Alkol veya madde kullanımı olan kişiler için uygun değildir. Bağımlılık yapabilir, başka ilaçlarla etkileşip yan etkilere neden olabilirler.

Panik atak tedavisinde psikoterapi

Tedavide etkili olan ve birincil olarak tercih edilen yöntem psikoterapidir. Bilişsel davranışçı terapi (BDT) adı verilen kısa dönemli terapilerle panik belirtilerinizi kontrol altına alabilir ve zaman içinde tümden kurtulabilirsiniz. Bu terapilerde genellikle panik ataklar sırasında neler yapacağınız, belirtilerle nasıl başa çıkacağınız, gelecekteki atakları önlemek için ne gibi yollar izleyebileceğinizi konuşur ve çeşitli teknikler öğrenirsiniz.

Belirtilerin tehlikeli olmadığını görmek için güvenli bir ortamda terapistinizle bunları deneyebilir, terapistinizin önerileri doğrultusunda kaçındığınız ortamlar varsa yavaş yavaş buralarda bulunmaya çalışabilirsiniz. Burada amaç, panik belirtilerinin yarattığı korkuyu ortadan kaldırmak, ataklar yüzünden hayatın kısıtlanmasını önlemek ve zaman içinde panik atakların oluşmasını engellemektir. (4)

Panik atak ve beslenme

• Kafeinden uzak durun. Günde 1 ya da 2 bardaktan fazla kahve tüketmeyin.
• B vitamini içeren besinler tüketin.
• Siyah çay yerine bitki çayı veya yeşil çay için.
• Fazla şekerli ve tuzlu gıdalardan kaçının.
• Meyve-sebze tüketimini artırın.

Gençlerde ve çocuklarda panik atak

Çocuklarda nadiren de olsa panik atak görülebilir. Gençlerde çocuklara oranla daha yaygındır. Yetişkinler için bile korkutucu ve tedirgin edici olabilen panik ataklar, çocuklarda baş etmenin daha zor olduğu bir durum halini alabilir. Gelişimsel özelliklerini etkileyebilir ve öğrenme güçlüklerine yol açabilir.

Çocuklarda panik atak gözlenirse vakit kaybetmeden bir uzmana başvurmakta yarar vardır. Uzmanlar çocuğunuzun hayatındaki stres faktörlerini ve deneyimlediği panik atakları değerlendirerek atakların sebebine ve tedavinin seyrine ilişkin kararlar verebilir.

Stres nedir? Stresin neden olduğu hastalıklar ve stresle baş etme

Hamilelikte panik atak

Hamilelik, yaşam tarzındaki ve hormonlardaki değişiklikler sebebiyle oldukça stresli ve kaygı verici bir dönem olabilir. Bu dönemde, geçmişte panik atak yaşayan kişiler yeni ataklar yaşayabileceği gibi, hiç atak geçirmemiş kişiler de ilk kez panik atak yaşayabilirler.

Panik ataklar tek başına tehlikeli olmasa da hamilelik dönemindeki yüksek kaygı ve stres düzeyi bebek gelişimini ve hamileliği etkileyebileceği için, panik atak geçiren hamile kişilerin en kısa zamanda bunu doktorlarıyla paylaşması ve doktorun önerileri doğrultusunda önlemler alması gereklidir.

Panik atak yaşayanlar için öneriler

• Tedavinize uyum gösterin. Hem psikoterapi hem de ilaç tedavisinin etkili olabilmesi için tedavinize tam uyum göstermeniz gerekir. Terapi seanslarını aksatmamanız, görüşmelerde konuşulanları uygulamanız ve ilaçlarınızı doktorunuzun önerileri doğrultusunda kullanmanız tedavinin etkililiğinin en temel şartıdır.
• Destek gruplarına katılın. Panik ataklarla nasıl baş edeceğinizi öğrenmek ve bunun çözümsüz olmadığını görmek için destek gruplarına katılabilir, panik bozukluğuna sahip başka insanlarla deneyimlerinizi paylaşabilirsiniz.
• Atak geldiğinde yapacaklarınızı önceden belirleyin. Terapistinizle birlikte atak sırasında yapacaklarınızın bir listesini çıkarabilirsiniz. Atak esnasında yaşadığınız tedirginlik nedeniyle bunları hatırlamak zor olabilir, bu nedenle listeyi bir kağıda yazabilir ve yanınızda taşıyabilirsiniz.
• Kaçınmayın. Bazen kapalı ve kalabalık ortamlar sizi tedirgin edebilir ve panik atak yaşamamak için buralardan kaçınabilirsiniz. Ancak kaçınmanız, panik ataklar sırasında korktuğunuz şeylerin gerçekten olup olmayacağını görme şansınızı ortadan kaldırır. Korkunuzun üzerine gidin, sonuçlarla yüzleşin ve korktuğunuz şeylerin gerçekleşmeyeceğini görün.
• Düzenli olarak yoga ve egzersiz yapın. Panik ataklar size bedeninizin kontrolünü kaybettiğiniz hissini verebilir. Bedeninizin kontrolünü geri kazanmak ve hayatınızı düzene sokmak için düzenli egzersizler ve yoga yararlıdır. Bunlar, aynı zamanda ruh halinizi iyileştirir, stresi azaltır, uykunuzu düzene sokar; bu nedenlerle de stresinizi, kaygınızı ve dolayısıyla da panik atak oluşumunu azaltır.
• Beslenme alışkanlıklarınızı değiştirin. Kahve, çay ve alkolü mümkün olduğunca az tüketin. Sigara kullanmayın. Bol su için. Çok yağlı, çok şekerli ve çok tuzlu yiyeceklerden kaçının. Hızlı kilo vermek için kalorisi düşük diyetler uygulamayın. Balık ve kuru baklagil tüketin. Ana öğünler arasında ara öğünler yapın, uzun süre aç kalmayın. Bknz: >>> Panic disorder