Amfizem nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
Amfizem, nefes darlığına neden olan kronik bir akciğer hastalığıdır. Çoğunlukla sigara içenlerde ya da zehirli gaz soluyanlarda görülür. Akciğerler nefes almamızı sağlayan organlardır. Ağzımızdan girip nefes borumuza geçen hava, bronşlar yoluyla en uçtaki hava keseleri olan alveollere kadar ulaşır. Başta sigara olmak üzere zararlı gazlar alveol ve solunum yollarının duvarının incelmesine ve geri dönüşümsüz tahribata uğramasına neden olur. Bu tahribat sonucunda büyük hava keseleri oluşur, hava değişim yüzeyi azalır. Bu tabloya amfizem denir. En sık belirtisi nefes darlığıdır. Alınacak bazı önlemler, ilaç tedavileri ve cerrahi tedavilerle hastalığın ilerlemesi yavaşlatılarak hastanın yaşam kalitesi artırılır.
İçindekiler
Amfizem nedir?
Amfizem, nefes darlığına neden olan bir akciğer hastalığıdır. Amfizemli kişilerde, akciğerlerdeki alveol denilen hava keseleri zarar görür. Zamanla, sigara ya da zararlı gazlar nedeniyle alveol ve öncesindeki solunum yollarının duvarları incelir ve geri dönüşü olmayan bir tahribat nedeniyle amfizem oluşur.
Amfizemle beraber alveolar elastikiyet kaybolur. Küçük hava keseciklerinin yerine, büyük hava kesecikleri oluşur. Böylece hava değişim yüzeyi azalmış olur. Kan dolaşımına ulaşan oksijen miktarı azalır. Nefes verdiğinizde hasar görmüş alveoller düzgün çalışmaz ve kirli hava hapsolur. Taze, oksijen açısından zengin havanın girmesi için yer kalmaz ve nefes darlığı ortaya çıkar. En sık beraber görüldüğü, bileşeni olduğu hastalık kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH)`dır. Amfizem genellikle 40 yaşından sonra gözlenir. Fakat alfa-1 antitripsin eksikliği varsa daha genç yaşlarda meydana gelir.
Amfizem nedenleri
- Sigara ve sigara dumanı: Sigara içmek amfizemin ana nedenidir. Araştırmalar sigara içenlerin sigara içmeyenlere göre amfizeme yakalanma risklerinin yaklaşık altı kat daha fazla olduğunu göstermektedir. Ayrıca uzun süre sigara dumanına maruz kalmak da amfizem riskini arttırmaktadır. Sigara nedeniyle oluşan ölümlerin % 80’i amfizem de dahil olmak üzere KOAH’dan kaynaklanmaktadır.
- Hava kirliliği ve kimyasal gazlar: Hava kirliliğinin ve kimyasal dumanların bulunduğu bölgelerde yaşayan ya da çalışan insanlar da yüksek amfizem riski altındadır.
- Yaşlanma: Amfizem hastalığı yaşayan insanların çoğu 65 yaşın üstündedir.
- AAT eksikliği: Alfa-1 antitripsin (AAT) karaciğerde üretilen ve kan dolaşımına salınan doğal bir proteindir. Vücudun enfeksiyonlara karşı savaşmasında önemli bir rol oynar. AAT eksikliği durumunda, normal beyaz kan hücreleri akciğerlere zarar verir. AAT eksikliği olan çoğu insan, amfizem geliştirir. Sigara içenlerde durum daha da kötüleşir.
Amfizem tipleri
Sentrilobüler amfizem
Sentrilobüler amfizem; alveolün hemen öncesindeki respiratuar bronşiyol dediğimiz yerde meydana gelir. Alveoller etkilenmemiştir. Sigara ile daha fazla ilişkilidir. En sık akciğerin üst bölgelerinde görülür.
Panlobüler amfizem
Panlobüler amfizem ise respiratuar bronşiol ve alveollerde meydana gelir. Alveoller de etkilenmiştir. Alfa-1 antitiripsin eksikliği olan kişilerde görülmektedir. En sık akciğerin alt bölgelerinde görülür.
Paraseptal amfizem
Paraseptal amfizemde daha çok en uçta olan alveoller etkilenir. Akciğerin iç zarında ve akciğer lobulleri arasında sık gözlenir. Akciğerde fibrozis (sertleşme) gibi alanlara komşu olarak görülebilir. Spontan pnömotoraks dediğimiz akciğerin kendiliğinden sönmesi durumuna neden olur.
İrregüler (düzensiz) amfizem
Havayollarının düzensiz bir şekilde tutulması ile oluşur. Akciğer fibrozisi dediğimiz akciğerin sertleşmesi durumunda gözlenir. Genelde klinik belirti vermez ve önemsizdir.
Astım nedir? Nedenleri, belirtileri, tedavisi ve hastalara öneriler
Cilt altı amfizem
Akciğerdeki hava kaçağının cilt altına kadar ilerlemesi durumunda gelişir. Kendiliğinden gelişebileceği gibi astım ve KOAH hastalarında, baş-boyun ameliyatlarında, trafik kazalarında, akciğere tüp takılması gibi durumlarda gelişebilir.
Hava kaçağının durumuna göre yüzde, göğüste hatta karında şişmelere neden olabilir. Cilde basıldığında ‘çıtır çıtır’ sesler çıkar. Hava kaçağı az olursa kendiliğinden geçebilir. İleri durumlarda akciğere tüp takılması gerekebilir. Gerekli durumlarda ameliyat da yapılabilmektedir.
Amfizem belirtileri
- Egzersiz ya da fiziksel zorlanma sırasında oluşan nefes darlığı
- Balgamlı öksürük
- Yorgunluk
- Kilo kaybı
- Hırıltı
- Depresyon
Amfizem başlangıçta sessiz ilerler ama ileri evrelerinde belirti verir. Bazı hastalar yıllarca herhangi bir belirti yaşamayabilirler. En temel belirtisi olan nefes darlığı başlangıçta egzersiz sırasında görülürken, ilerleyen dönemlerde dinlenme durumunda bile oluşabilir.
Eğer amfizem hastasıysanız ve dudaklarınızda ya da tırnaklarınızda morarma oluştuysa hemen bir doktora ya da acil servise başvurun.
Nefes darlığı (dispne) nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Amfizem tanısı
Tanısı; anamnez (tıbbi öykü), fizik muayene, kan testleri, solunum fonksiyon testi ve görüntüleme yöntemleri ile konulur.
- Anamnez: Hastanın sigara içip içmediği, ailede erken yaşta amfizem gelişip gelişmediği ve mesleği sorgulanır.
- Fizik muayene: Amfizemli hastalarda hava hapsinden dolayı göğüs ön arka çapı artmıştır. Bu duruma ‘fıçı göğüs’ denilmektedir. Deri ve mukozalar oksijen yetersizliğinden mavimsi renk alır. Tırnak yatağı ile parmak arasındaki açının arttığı ve tırnakların bombeleştiği duruma çomak parmak (clubbing) denir. Hastalar akciğerlerinde hapsolan havayı atabilmek için büzük dudak solunumu yaparak soluk verme işlemini uzatırlar. Steteskopla akciğer dinlenildiğinde solunum sesleri azalmıştır ve anormal sesler duyulabilir.
- Kan testleri: Alfa-1 antitiripsin seviyesine bakılır. Vücuttaki oksijen karbondioksit seviyesine bakabilmek için atardamardan kan alınır.
- Solunum fonksiyon testi (SFT): Halk arasında ‘nefes testi’ olarak bilinir. Akciğer hastalıkları tanısında en yaygın olarak kullanılan girişimsel olmayan bir testtir. Hastanın burnu kapatılarak derin bir nefes alıp hızlı ve uzun bir şekilde üfletilerek yapılır. Akciğerdeki hava akımları, hava çıkış hızı, hava hapsi gibi konularda bilgi verir.
- Akciğer grafisi-Bilgisayar tomografisi: Amfizem tanısı koymada diğer testlere göre daha hassastır. Diğer hastalıkları dışlamamıza yardımcı olurlar.
Amfizem tedavisi
Amfizem geri dönüşü olmadığı için esas amaç oluşumunu engellemektir. Bu açıdan sigara bırakılmalıdır, zararlı gazlar, tozlu ortamlardan uzak durulmalıdır. Belirtilerin derecesi ve eşlik eden diğer hastalıklara göre ilaç tedavisi, bronkoskopik tedaviler ve cerrahi tedaviler yapılır.
Fakat yapılan tüm tedavilerin amacı amfizemin ilerlemesini yavaşlatmak, hastanın şikayetlerini azaltmak, oluşacak komplikasyonları engellemek, hastanın yaşam kalitesini artırmaktır.
Amfizem ilaçları
İlaç tedavisi; bronkodilatör (hava yollarını genişletici) ilaçlar, antiinflamatuar (inflamasyonu baskılayıcı) ilaçlar ve bunların kombinasyonlarından oluşmaktadır. Bazı ilaçların ciddi yan etkileri olabileceği için mutlaka doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
- Bronkodilatör ilaçlar: Hava yollarındaki etki yerlerine bağlanarak bronşların genişlemesini sağlar. Böylece hava akımı kolaylaşır, kişi rahat nefes alıp verebilir. Salbutamol ve ipratropium gibi kısa etkili olanları ani gelişen nefes darlığında ve atak sırasında kullanılır. Formoterol, salmeterol ve tiotropium gibi uzun etkileri olanlar ise hastalığı kontrol altında tutmak için devamlı kullanılır. Bu ilaçlar tek başına veya birlikte kullanlabilir. Titreme, kalp çarpıntısı ve potasyum düşüklüğü gibi yan etkileri olabilir.
Bricanyl (terbütalin) nedir? Ne için ve nasıl kullanılır? Yan etkileri nelerdir?
- Antiinflamatuar ilaçlar: İnflamasyonu baskılayan, böylece atak sayısını azaltan steroid türevi ilaçlardır. Flutikazon, budesonid, beklametazon ve metilprednizolon gibi türleri vardır. Bu ilaçlar uzun dönem kullanıldıklarında yan etkinin azalması ve direkt akciğere etki etmesinin sağlanması için nefes yoluyla kullanlırlar. Atak sırasında ağızdan veya damardan kullanılırlar. Amfizemde tek başına değil bronş genişletici ilaçlar ile beraber kullanılırlar. Öksürük, kemik erimesi, kan şekeri ve tansiyon artışı gibi önemli yan etkileri vardır.
- Antitiripsin yerine koyma tedavisi: Amaç alfa-1 antitiripsin eksikliği olan hastalarda bu proteini yerine koymaktır. Böylece akciğerin ve karaciğerin daha fazla hasar görmesi engellenir.
Terapi yöntemleri
Oksijen tedavisi, uzun süreli mekanik ventilasyon ve solunum rehabilitasyonu gibi hastanın rahatlaması açısından yapılan her türlü tedavi şeklidir.
Oksijen tedavisi
İleri düzeyde nefes darlığı olan amfizemli hastalarda solunan havadaki oksijen miktarı yeterli gelmeyince dışarıdan oksijen desteği sağlanır. Eğer doktorlar tarafından uygun görülürse evde de kullanılabilir. Gece uyurken mutlaka kullanılmalıdır. Günde en az 16 saat kullanılması önerilmektedir.
Uzun süreli mekanik ventilasyon
İleri düzeyde nefes darlığında hastaya nefes almasında yardımcı olması için yüze yerleştirilen maske yardımı ile dışarıdan pozitif basınçlı hava verilmesi yöntemidir. Amaç; yorulan solunum kaslarının dinlendirlmesini sağlamaktır. Gündüz ikişer saat olmak üzere 3-4 kez ve gece uyurken mutlaka kullanılması önerilmektedir. En büyük dezavantajı hasta uyumsuzluğudur.
Hava üflediği için hastalar kullanmakta zorlanabilmektedir. Maske basısına bağlı yüz ve çenede yara, hava akımından dolayı ağızda kuruma olabilmektedir. Doktorun bilgisi olmadan tedavi bırakılmamalıdır.
Solunum rehabilitasyonu
Amfizem hastalarının fiziksel, duygusal durumlarını düzeltmeyi, sağlığı geliştirici kalıcı davranışları sağlamayı amaçlar. Hasta değerlendirmesini takiben her hasta için özel olarak belirlenen solunum egzersiz eğitimi verilir. Egzersiz kapasitesini artıtır, nefes darlığını azaltır, amfizeme bağlı depresyon ve anksiyeteyi azaltır.
Akciğer (pulmoner) embolisi nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Ayrıca hastane yatış sayısını, hastanede kalma süresini kısaltır. Rehabilitasyon sadece solunum egzersizlerini değil beslenme programı, psikososyal destek, nefes darlığı ile baş edebilme ve enerji koruma yöntemlerini içermektedir.
Amfizem ameliyatı
İlaç tedavisi ve pulmoner rehabilitasyona rağmen şikayetleri geçmeyen hastalarda cerrahi tedavi düşünülmelidir. Günümüzde amfizemin cerrahi tedavisinde bronkoskopla tedavi, hacim küçültücü teknikler ve akciğer nakli kullanılmaktadır. Bu işlemlerdeki amaç hava değişiminde kullanılmayan, hava birikmesine sebep olan amfizemli alanların çıkarılmasıdır.
İşlemin sonrasında egzersiz kapasitesi artar, nefes darlığı azalır ve yaşam kalitesi artar. Uygun hastalarda iyi sonuç alınabilmektedir.
Bronkoskopik amfizem tedavisi
Bronkoskopi; ince bir kamera ile burundan veya ağızdan girerek soluk borusundan geçip akciğeri görünteleme işlemidir. Cerrahi operayonlara göre daha az maliyetli ve risklerinin daha az olması, ayaktan yapılabilmesi gibi avantajları nedeniyle son zamanlarda amfizem tedavisinde daha sık kullanılmaktadır. Ülkemizde göğüs hastalıkları doktorları tarafından uygulanmaktadır. Cerrahi yapılamayan, uygun, seçilmiş hastalarda yapılabilir.
En sık kullanılan tek yönlü bronşiyal valflerdir. Bu valflerin belirgin özelliği nefes alımı sırasında hava girişini engellemesi ve nefes verimi sırasında hava ve salgıların çıkışına izin vermesidir. Bu tedavinin hedefi valfin ilerisindeki genişlemiş ve aşırı havalanmış akciğer alanının hacminin azaltılmasıdır.
Akciğer sönmesi ve akciğer enfeksiyonu gibi komplikasyonlar gelişebilir. Uygun hastalara yapıldığında egzersiz kapasitesini ve yaşam kalitesini artırdığı gözlenmiştir. Tıkaç, biyolojik hacim küçültücü yöntem, termal buhar ile havayolu ablasyonu gibi diğer yöntemler de bronkoskopik olarak yapılabilir. Bu tedavilerin net ve uzun dönem sonuçları bilinmemektedir.
Cerrahi hacim küçültücü teknikler
Uygun hastalarda amfizemli alanların ameliyat ile çıkarılmasıdır. Akciğerin üst kısmında amfizemi olan hastalarda daha başarılıdır. Olumlu sonuç almak bazen 1-2 yıl sürebilir.
Akciğer nakli
Akciğer nakli, medikal ve cerrahi olarak yanıt alınamayan uygun hastalara yapılmaktadır. En sık amfizemli hastalara nakil yapılmaktadır. Dünya Kalp Akciğer Nakli Derneği’nin 2017 yılı araştırmasına göre, dünyada 54 bin kişiye akciğer nakli yapılmıştır. Hastada kanser, verem, ileri düzeyde kalp, böbrek ve karaciğer yetmezliği olması durumlarında akciğer nakli yapılamamaktadır.
Tek ve çift akciğer nakilleri yapılabilmektedir. Çift akciğer nakillerinde 5 yıllık hayatta kalma oranları daha yüksektir. Ülkemizde de akciğer nakli yapılabilmektedir.
Amfizem komplikasyonları
- Akciğer sönmesi
- Akciğer enfeksiyonları
- Bül: Yıkıma uğrayan alveollerin oluşturduğu büyük hava kesecikleridir.
- Akciğer tansiyonu
- Kalp yetmezliği
Verem nedir, neden olur? Tüberküloz belirtileri, tedavisi ve aşısı
Amfizem bitkisel tedavi
Medikal tedavide olduğu gibi bitkisel tedavi de amfizemin gerilemesini sağlamaz. Sadece hastanın hayat kalitesini artırmayı amaçlar.
- Protein: Amfizemli hastalarda normal kişilere göre nefes almak daha fazla enerji gerektirmektedir. Solunum kasları normal kişilere göre 10 kat daha fazla kalori harcamaktadır. Bu enerji ihtiyacını karşılamak için yüksek kalorili, protein içeriği yüksek diyetle beslenilmelidir.
- D vitamini: Bu hastalarda D vitamini düşük olduğu saptanmıştır. D vitamini kasların çalışması için gereklidir. D vitamini içeriği yüksek; süt, yumurta ve somon balığı gibi yiyecekler tüketilmelidir.
- E ve C vitamini: Amfizemin oluşmasında oksidatif stres önemli olduğu için antioksidan özelliği olan vitamin E ve C diyette yeteri kadar bulunmalıdır.
- Balgam için: Amfizeme sıklıkla kronik bronşit eşlik ettiği için balgam çıkarılması sıktır. Balgamı kolayca atabilmek için bol su, süt, taze sıkılmış meyve suyu, kafeinsiz içecekler tüketilebilir.
Amfizem ve koah arasındaki fark
KOAH (Kronik obstrüktif akciğer hastalığı); zararlı gaz ve partiküller sebebi ile oluşan ilerleyici, kalıcı hava akım kısıtlaması ile karakterize, yaygın, önlenebilir bir hastalıktır. Amfizem her KOAH hastasında mutlaka bulunur ve onun bileşenidir. Fakat her amfizemi olan hastada KOAH olmayabilir.
Amfizem ve kronik bronşit farkı
Kronik bronşitin ve amfizemin esas nedeni sigara ve zararlı gazlar olduğu için kronik bronşiti olan her hastada az da olsa amfizem, amfizemi olan her hastada az da olsa kronik bronşite rastlanır. Bu yüzden 20-25 yıldır bu iki hastalık KOAH olarak adlandırılmaya başlanmıştır. Ancak bazı KOAH hastalarında amfizem bazılarında ise kronik bronşit daha ön plandadır. Kronik bronşitte nefes darlığı olur ama amfizemden farklı olarak mukuslu balgam ön plandadır.
Balgam nedir, neden olur? Balgamın belirtileri, türleri ve tedavisi
Amfizem ve sigara ilişkisi
Sigara kullanım süresi ve günlük paket sayısı ile amfizemin şiddeti arasında ilişki vardır. Ağır sigara içicilerinin % 40’ında amfizem görülmektedir. Nadiren normal akciğer fonksiyonu olan, hiç sigara içmemiş bireylerde de amfizem görülebilir. Ayrıca alfa-1 antitiripsin eksikliği olanlar sigara içerse daha erken yaşta amfizem gelişir.
Amfizem hastalarına öneriler ve uyarılar
- Amfizem kronik hastalık olduğu için tedavi uyumu önemlidir. Doktor tavsiyelerine mutlaka uyun ve kontrollere düzenli bir şekilde gidin.
- Tedavide ciddi yan etkileri olan steroid gibi ilaçlar kullanıldığı için ilaç yan etkileri ve bu yan etkilerden kaçınma yolları çok iyi bilinmelidir. Beklenmedik bir yan etki gördüğünüzde mutlaka doktora başvurun.
- Sigarayı bırakın.
- Kimyasal gaz ve toz içeren ortamlardan, kirli havadan uzak durun.
- Akciğer enfeksiyonlarından korunmak için zatürre aşısı ve her yıl grip aşısı yaptırın.
- Evde uzun süreli oksjen tedavisi ve maske tedavisi uyguluyorsanız, malzemeleri doktor tarafından önerilen şekilde kullanın.
- Akciğerlerin rahatça genişleyebilmesi için az ve sık beslenin, midenizi çok doldurmayın
- Nefes darlığı nedeniyle günlük hayat aktiviteleriniz etkilenebilir. Bu nedenle kendinizi depresif hissedebilirsiniz. Buna karşı için çevrenizden ve psikologlardan destek alın.
- Akciğer rehabilitasyon programına mutlaka uyun. Doktor kontrolünde haftada 5 gün en az 30 dk düzenli egzersiz yapın. Bknz: >>> Emphysema
Kaynaklar ve Referanslar:
1- Pulmonary Rehabilitation,2- Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD)3- EmphysemaYAZIYI PAYLAŞ
Yazar Hakkında
Dr. Muhammet Kaplan
Göğüs Hastalıkları
Benzer Yazılar
KOAH nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi
KOAH tehlikeli bir hastalık mıdır? Nedenleri nelerdir, tedavisi var mıdır?
Nefes darlığı (dispne) nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) tanı ve tedavisi
KOAH neden olur ve alevlenmesi nasıl önlenebilir? Hastalara öneriler
YORUMUNUZ VAR MI?
Trakea ve her iki ana bronş lümeni açıktır. Akciğer parankim alanlarında dağınık yerleşimli yaygı parankimal ve subplevral büyüğü sağda 1.5cm, solda 3.5cm çapta kistik lezyonlar ve eşlik eden amfizematöz değişiklikler izlenmiştir.Ayrıca her iki akciğer parankim alanında subplevral ağırlıklı, subplevral ve parankimal dağınık yerleşimli yaygın kistik alanlar komşuluğunda fibrotik değişiklikler, interlobüler… Devamını oku »
Hakan nasıl sağlığın
KUR’AN ile tedavi et, Hakan! O zaman büyük bir ihtimal iyileşirsin.
Banada bu hastalık konuldu.Neden tedavisi yok?yaşım 25