Öksürük neden olur, nasıl geçer? Öksürüğe iyi gelen tedaviler

Öksürük, solunum yollarını enfeksiyonlardan koruyan, bronşlardan ve soluk borusundan toksik maddelerin ve balgamın atılmasını sağlayan vücudun en önemli mekanik savunma mekanizmasıdır. Akciğer, kalp, sindirim sistemi ve sinir sistemi hastalıklarında meydana gelebildiği gibi sigara içilmesi ve solunum yollarına yabancı cisim kaçması da öksürüğe neden olabilir. Öksürük önemli hastalıkların belirtisi olabilir, bu nedenle doktora danışmadan tedavi edilmemelidir. Öncelikle sebep olan hastalık teşhis ve tedavi edilmelidir. Bazı hastalıklarda çok şiddetli öksürük olabileceğinden doktor kontrolünde öksürük kesici ilaçlar kullanılabilir.

Öksürük nedir?

Öksürük neden olur?

Öksürük; hızlı bir nefes almanın ardından, göğüs ve diyafram kasları aracılığıyla akciğer içi basıncın artmasıyla birlikte havanın ağızdan patlar şekilde çıkması sonucu meydana gelir. İstemli veya istemsiz şekilde oluşabilir.

Öksürüğe neden olan bazı durumları şunlardır:

• Solunum yollarına yabancı cisim kaçması veya tahriş edici maddelerin solunması
• Akciğer, kalp, sindirim sistemi ve sinir sistemi hastalıkları
• Sigara içmek
• Hava yollarındaki salgıların atılabilmesi

Öksürüğe neden olan hastalıklar

• Geniz akıntısı
• Sinüzit
• Üst solunum yolu enfeksiyonları
• Solunum yollarına yabancı cisim kaçması
• Zatürre (pnömoni)
• Astım
• Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH)
• Tüberküloz (Verem)
• Akciğer kanseri
• İnterstisyel akciğer hastalıkları: Akciğerin sertleşmesi ile seyreden hastalıklar.
• Bronşektazi: Bronşların enfeksiyon gibi nedenlerle genişlemesiyle seyreden öksürük ve balgama sebep olan akciğer hastalığıdır.
• Pulmoner emboli (Akciğer damarlarında pıhtı)
• Mide reflüsü
• Kalp yetmezliği
• Göğüs kafesi hastalıkları

Zatürre (pnomoni) nedir? Kimlerde görülür? Belirtileri ve tedavisi

Öksürüğü şiddetlendiren faktörler

• Sigara; nedeniyle mukus üreten bezler büyür ve bu hava yollarında daha fazla salgıya sebep olup öksürüğe neden olabilir ya da var olan öksürüğün şiddetini artırabilir.
• Alerjen maddeler: Polenler, ev tozu akarları (gözle görülemeyen küçük canlılar) ve ev içi mantarları gibi alerjen maddelere maruziyet öksürüğü şiddetlendirebilir.
• Çevresel faktörler: Toz, parfüm kokusu, deterjanlar, soğuk hava ve hava kirliliği bazı durumlarda öksürüğü tetikleyebilir.
• Egzersiz: Özellikle astımlı hastalarda öksürüğü tetikleyebilir.
• İlaçlar: ACE inhibitörü adı verilen kaptopril, enalapril gibi ilaçlar öksürüğe neden olabildiği gibi öksürük şiddetini de artırabilir.

Grip, nezle ve öksürük

Grip nedir, nasıl geçer? Gribe iyi gelen besinler ve tedavisi

Alerji, astım ve öksürük

Astım; tekrarlayan öksürük, nefes darlığı ve hırıltılı solunumun eşlik ettiği kronik bir solunum yolu hastalığıdır. Bu belirtiler ataklar halinde ortaya çıkar, ataklar arası şikayetlerin olmadığı dönemler olur. Bazı astım hastalarının tek şikayeti öksürüktür. Astım öksürüğü çoğunlukla kuru olsa da bazen balgamlı da olabilir. Genellikle sabaha karşı daha fazla görülen astım öksürüğü ilkbahar ve sonbaharda artabilir.

Öksürük hangi hastalıkların belirtisi olabilir?

• Üst solunum yolu enfeksiyonu: Öksürük 3 haftadan kısa sürüyorsa
• Zatürre, KOAH hastalığının atak dönemi ve kalp yetmezliği: Eğer kısa süreli öksürüklere balgam eşlik ediyorsa
• Tüberküloz (verem): Öksürük 2 aydan uzun sürüyorsa
• Akciğer kanseri: Öksürükle beraber yutma güçlüğü, balgamda kan, kilo kaybı gibi durumlar varsa
• Geniz akıntısı: Öksürük yatar yatmaz başlıyorsa
• Sol kalp yetmezliği: Öksürük yattıktan birkaç saat sonra ortaya çıkıyorsa
• Astım: Öksürük sabaha karşı başlıyorsa
• Mide reflüsü: Yemeklerden sonra veya yatınca artan balgamsız bir öksürük varsa

Astım nedir? Nasıl tedavi edilir? Hastalar için faydalı öneriler

Öksürük türleri

Kuru öksürük

Balgamın olmadığı öksürüklere kuru öksürük denir. En sık sebepleri arasında sigara kullanımı, geniz akıntısı, mide reflüsü, astım ve ACE inhibitörü grubu ilaçların (kaptopril, ramipril) kullanılması gibi nedenler akla gelir.

Balgamlı öksürük

Alerjik öksürük

Alerjik riniti ve astımı olan kişiler alerjenlere maruz kalınca öksürük tetiklenir ve şiddeti artar. En sık maruz kalınan alerjen maddeler; ev tozu akarları, ev içi küf mantarları, kedi köpek alerjenleri ve polenlerdir. Kişiden kişiye alerjen maddenin etkisi değişmektedir. Öksürüğün tedavisi için mutlaka bu alerjenlerden kaçınılmalıdır. Sürekli maruziyet olması öksürüğü daha da kötüleştirir ve şikayetlerin kalıcı hale kalmasına sebep olabilir.

Psikolojik öksürük

Psikolojik öksürük tipik olarak boğazı temizleme isteği nedeniyle oluşan havlama sesine benzer bir ses çıkarma şeklindedir. En önemli özelliği uyurken görülmemesidir. Tanısı öksürüğe başka belirti eşlik etmemesi halinde öksürük yapan tüm nedenler dışlandıktan sonra koyulur. Psikoterapi ile tedavi edilebilir.

Çocuklarda öksürük nedenleri

Sağlıklı çocuklar günde 10-15 kez öksürebilir. Çocuklarda, yetişkinlere göre öksürüğe neden olan bazı hastalıklar farklıdır. Çocuklarda kalıtsal hastalıklara bağlı öksürük daha fazla görülür. Çocuklarda yetişkinlerden farklı olarak 4 hafta üzeri öksürükler kronik öksürük olarak kabul edilir. Kısa süreli öksürüklerin en sık sebebi virüslerden kaynaklanan üst solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Öksürüğe parmaklarda çomaklaşma, büyüme gelişme geriliği, göğüs deformitesi, atipik yüz görünümü vb. bulguların eşlik etmesi halinde enfeksiyon dışı hastalıkların erken bulgusu olabilir.

Ayrıca çocukların yabancı cisimleri nefes borusuna kaçırmış olabileceği mutlaka akılda tutulmalıdır. Yenidoğan döneminden beri devam eden öksürüğe kistik fibrozis gibi kalıtsal hastalıklar veya doğuştan olan hava yolu yapısı bozuklukları sebep olabilir. Uzun süren ve boğulur tarzda olan öksürüğe boğmaca enfeksiyonu neden olabilir.

Çocuklarda öksürük tedavisi

Tedavideki en önemli nokta kısa süreli öksürüğü olan her çocuğa antibiyotik başlanmamasıdır. Aileler bu konuda endişeli olabilir ancak şikayetler en geç 4 hafta içinde düzelir. Soluk alıp verme sıklığının artması, ateş ve başka ek şikayetler olması halinde mutlaka kontrole gidilmelidir. Astım olan çocuklar dışında maske veya ağız yoluyla verilen bronş genişletici ilaçların (bronkodilatörler) öksürüğü iyileştirici etkisi yoktur.

Boğmaca nedir, neden olur? Belirtileri, aşısı ve tedavisi

Alerjik riniti olan çocuklarda mevsimsel olarak artan öksürük şikayeti varsa burundan verilen steroid tedavileri, ağızdan verilen antialerjik ilaçlar polen sezonu boyunca verilebilir.

Yaşlılarda öksürük

Yaşlılarda solunum kaslarının zayıflaması ve yaşlılığa bağlı değişiklikler sebebiyle öksürük refleksinde azalma olur. Öksürük refleksi azaldığı için solunum yolları mikroplardan etkili bir şekilde temizlenemez. Ayrıca öksürük refleksi etkili çalışamadığı için soluk borusuna yiyecek ve içecek kaçması sık görülmektedir. Bu yüzden zatürre gibi solunum yolu enfeksiyonlarına daha sık rastlanır ve bu enfeksiyonlar daha ağır seyreder. Yaşlı hastalarda özellikle uzun süreli öksürüklerde akciğer kanseri akla gelmelidir.

Yaşlılarda öksürük tedavisi

Tedavi öksürüğe sebep olan hastalığın tanısı koyulduktan sonra bu hastalığın tedavi edilmesi şeklindedir. Yaşlılarda zatürre ve grip aşıları da enfeksiyonlardan kaynaklanan öksürüklerden korunmak için mutlaka yaptırılmalıdır. Yaşlılarda ek hastalıklar ve ilaç kullanımı sık olduğu için öksürük tedavisinde kullanılan ilaçların yan etkileri açısından dikkatli olunmalıdır.

Öksürük için ne zaman doktora gitmeli?

• Öksürük 3 haftadan fazla sürüyor ve tedaviye rağmen geçmiyorsa
• Öksürüğe nefes darlığı, kanlı balgam ve göğüs ağrısı eşlik ediyorsa
• Öksürükle beraber beklenmeyen kilo kaybı, yutma güçlüğü, ses kısıklığı, boyunda şişlik geliştiyse mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Öksürük tedavisi

Öksürük ilaçları

Akut öksürüğün en sık nedeni virüslere bağlı üst solunum yolu enfeksiyonları sonucu oluşan geniz akıntısıdır. Kendi kendini sınırlayan bu durum doktora müracaat etmeden de destekleyici tedavilerle geçirilebilir.

• Astım ve KOAH hastalarında öksürük kesici ilaçlar kullanılmamalıdır. Solunum yoluyla alınan kortizon ilaçları ve bronş genişletici ilaçlar kullanılır. Özellikle KOAH hastalarında öksürüğün kesilmesi hastalığın daha da şiddetlenmesine sebep olabilir.
• Mide reflüsüne bağlı öksürüklerde yaşam şekli ve diyet değişiklikleriyle beraber mide asidini baskılayıcı ilaçlar kullanılabilir.
• Bakteriyel zatürre gibi enfeksiyonlarda ise öksürük baskılayıcı tedaviden çok, etkene yönelik antibiyotik tedavisi öncelik taşır.
• İlaçlardan kaynaklanan öksürüklerde ise ilaç kesilip yerine başka bir ilaç başlanabilir.
• Öksürük baskılayıcı ilaçlar; santral etkili (beyindeki öksürük bölgesine etkili) ve periferik etkili (beyin dışı bölgelerdeki öksürük merkezlerine etkili) olmak üzere 2 grupta toplanabilir.

Santral etkili öksürük kesici ilaçlar

Beyindeki öksürük merkezinin uyarılma eşiğini artırarak öksürüğü keserler. Kodein, dekstrometorfan gibi ilaçlardır. Kodein; morfin türevi bir ilaçtır. Uyku hali, bulantı, kusma ve kabızlık yapabilir. Kodein, 10-20 mg dozlarda 6 saatte bir kullanılabilir. Dekstrometorfan karaciğer hastalığı olanlarda dikkatli kullanılmalıdır. Kodeine göre bağımlılık etkisi azdır.

Periferik etkili öksürük kesici ilaçlar

Solunum yollarındaki öksürüğe hassas bölgelerin duyarlılığını azaltarak etki ederler. Levodropropizin, benzonatat, difenhidramin ve oksolamin gibi ilaçlardır. Benzonatat yutma güçlüğü, baş dönmesi yapabilir. Levodropropizin; morfin türevi ilaçlar gibi sinir sisteminde istenmeyen etkilere neden olmadığından çocuklarda da kullanılabilir. Difenhidramin birçok soğuk algınlığı ilacının içerisinde vardır. En önemli yan etkisi uyku yapmasıdır. Bu nedenle şoförlük yapanlar kullanırken dikkat etmelidir.

Palyatif tedavi

Palyatif tedavi esas hastalığı tedavi edici etkisi olmayan fakat hastayı rahatlatmak amaçlı kullanılan tedaviye denilmektedir.

• Dekonjestanlar: Damarları daraltan ilaçlardır. Efedrin ve pseudoefedrin bu grupta sayılabilir. Nezle, grip ve alerjik rinit hastalarında önerilen bu ilaçlar ağız yoluyla veya direkt burun içine püskürtülerek kullanılabilirler. Dekonjestan ilaçların 5 günden fazla kullanılması sakıncalı olabilir. 1 yaş altındaki çocuklara, gebelere, emzirenlere ve tansiyon hastalarına önerilmez.
• Antihistaminikler: Alerjik rinit ve nezle hastalarında kullanılabilir. Azelastin, loratadin gibi ilaçlar bu gruptadır.
• Lokal kortizonlar: İnflamasyonu baskılayıcı ve alerji önleyici etkileri vardır. Budesonid ve mometazon furoat bu gruptadır. Burunda kabuklanma ve hafif kanama gibi yan etkileri olabilir.

Geçmeyen öksürüğe ne iyi gelir?

Geçmeyen öksürüğün altında önemli hastalıklar olabileceğinden dikkatli olunmalıdır. Mutlaka doktora başvurulmalıdır. Astım gibi hastalıklarda öksürüğü tetikleyen alerjen maddelerden uzak durulmalıdır. Ayrıca sigara içmek veya sigara içilen ortamlarda uzun süre bulunmak öksürüğün geçmesini engeller.

Uzun süren öksürük ihmal edilmemeli!

Sigara bırakıldıktan sonra 4 haftaya kadar, ACE inhibitörü ilaçların kullanımı bırakıldıktan sonra 4 haftaya kadar, üst solunum yolu enfeksiyonları sonrası 2-4 haftaya kadar, reflü tedavisine başlandıktan sonra 8-12 haftaya kadar öksürük devam edebilir. Bu nedenle öksürüğe neden olan durumun tedavisi başlanınca öksürüğün hemen geçmemesi konusunda endişe edilmemelidir.

Öksürük krizine müdahale

• Solunum yollarına yabancı cisim kaçması durumunda aniden başlayan şiddetli öksürük krizi olabilir. Bu durum fark edildiğinde yabancı cismin dışarı çıkması için kişinin etkili şekilde öksürmesi teşvik edilir. Tam tıkanıklık olursa kişi öksüremez, öksürük aniden kesilir. Bu durumlarda manevralarla müdahale gerekebilir. İlk olarak sırta iki kürek kemiği arasına 5 defa el ayasıyla vurulur. Cismin çıkmaması durumunda Heimlich manevrası adı verilen yöntem uygulanır: Bir el yumruk yapılır, hastanın arkasına geçilip iki el birleştirilip kaburgaların iman tahtasıyla birleştiği yere içeri ve yukarı doğru 5 kez bası yapılır. Cisim çıkana kadar bu manevralar dönüşümlü yapılır. Bu manevralar bilen bir kişi tarafından uygulanmalıdır.

Öksürük nöbetlerine ne iyi gelir?

• Su içmek: Öksürük nöbetlerinin devam etmemesi için soluk borusuna kaçırmadan su içilmesi kişiyi rahatlatabilir. Su; solunum yollarındaki balgamın çözülerek vücuttan atılmasına yardımcı olarak öksürüğü azaltabilir.
• Ilık duş: Kısa süreli ılık duş almak öksürük nöbetlerine iyi gelebilir. Şiddetli öksürükler bayılmaya ve baş dönmesine sebep olabileceğinden dikkatli olunmalıdır.

Şiddetli öksürüğü hafifleten pratik yöntemler

• Yaşadığınız ortamı sık sık havalandırın.
• Ortamın havasının kuru olması öksürüğü şiddetlendirebilir, ev ortamınızı nemlendirin. Kış mevsiminde kaloriferler odanın havasını kurutabilir. Hava nemlendirici kalorifer sulukları kullanın.
• Polen döneminde camları kapalı tutun. Polene maruziyetinizi en aza indirin.
• Öksürüğünüzü şiddetlendirdiğini hissettiğiniz her durumdan (parfüm kokusu, sigara dumanı, hava kirliliği) uzak durun.

Öksürüğe iyi gelen şifalı bitkiler ve çaylar

• Nane: Naneye kokusunu ve tadını veren mentol, zayıf lokal (bölgesel) anestezik ve deri yüzeyinde soğutucu etkiye sahiptir. Yutaktaki tahrişi azaltarak öksürüğü rahatlatır. Bu nedenle nane öksürük ilaçlarının içeriğine eklenmektedir. Kaynayan suyun içine atılıp buharı solunarak veya çayı yapılıp içilerek kullanılabilir. 3-4 damla nane yağı 150 ml sıcak suyun içine katılıp, oluşan buhar derin bir nefesle içe çekilerek kullanılabilir.

Nanenin faydaları nelerdir? Nane limon neye iyi gelir, nasıl yapılır?

• Bal: Bal sıcak süt içine katılarak kullanıldığında kuru öksürüğe ve uzun süren öksürükten kaynaklanan göğüs ağrısına fayda edebilir. 1 çay kaşığı bal aç karnına tüketilerek içeriğindeki ağrı kesici özellikteki maddelerin etkisinden yararlanılabilir. Yapılan bir çalışmada 2 yaşından büyük çocuklara gece yatmadan önce 2 çay kaşığı bal yedirilmesinin gece öksürüklerini azalttığı görülmüştür. Fakat 1 yaş altı çocuklara kesinlikle bal yedirilmemelidir.
• Zencefil: Taze zencefil ezilip suda kaynatılarak günde 2-3 kez içilebilir. Limon veya balla birlikte kullanılabilir. Taze zencefil çiğnenerek de tüketilebilir.
• Ananas: Ananas meyvesi ya da suyu içerdiği bromelain maddesi sayesinde öksürüğü baskılayabilir, öksürüğe sebep olan balgamı çözücü etkisi de vardır. Sadece bromelain içeren takviye edici haplar da vardır. Ancak bu haplar çocuklarda, kan sulandırıcı ilaç ya da amoksisilin gibi antibiyotikleri kullanan yetişkinlerde kullanılmamalıdır.

Zencefil hangi hastalıklara iyi gelir? Faydaları nelerdir?

Öksürüğe iyi gelen pratik öneriler

• Öksürüğün nedeni belirlendikten sonra tedavi planına mutlaka uyun.
• Bol sıvı tüketin. En iyi balgam sökücü sudur.
• Yaşadığınız ortamı nemlendirin ve havalandırın.
• Hasta kişilerden uzak durun.
• Ellerinizi sık sık yıkayın.
• Sigarayı bırakın.
• Reflünüz varsa uyurken başınızı yüksekte tutun ve yatmadan önce hiçbir şey yemeyin

---

Referanslar: 1- What causes coughs, 2- Cough Symptoms, 3- Cough