Kabakulak nedir? Nasıl bulaşır? Belirtileri, aşısı ve tedavisi
Kabakulak, genellikle çocuklarda görülen, virüs kaynaklı bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır ve tükürük yoluyla yayılır. Başta tükürük bezleri olmak üzere vücudun birçok yerini enfekte edebilir. Tükürük bezlerinde şişkinliğin yanında başlıca belirtileri baş ağrısı, yüksek ateş, eklem ağrısı, iştah kaybı ve yorgunluktur. Kabakulak ergenlik sonrasında (erişkinlikte) hastalığa yakalanan kişilerde şiddetli seyredebilir ve ciddi sonuçlar doğurabilir. Kabakulağın tedavisi yoktur, istirahat ve belirtilerin hafiflemesine yardımcı ilaçlar ile birkaç haftada geçmesi beklenir. KKK aşısı (Kızamık, kabakulak ve kızamıkçık), bu hastalıktan korunmanın en güvenli yoludur. Hastalığa karşı bağışıklık geliştirmemiş yetişkinlerin de aşı olmaları gerekmektedir.
İçindekiler
Kabakulak nedir?
Kabakulak tükürük bezlerine yerleşen bir virüsün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Ağızda tükürük oluşturan bu bezler, kulak ve çene arasındaki bölgede yanakların arkasında yer alır. Kabakulak, bu bezlerin birinde veya her ikisinde şişmeye neden olabilir ve ağrı yapabilir. Genellikle 5-14 yaş arası çocuklarda görülür. Kabakulak virüsü bir kere bulaştığında, enfeksiyona karşı ömür boyu bağışıklık gelişir ve bir daha kabakulak geçirilmesi beklenmez. Geçmişte çocuklarda yaygın olarak görülen bu bulaşıcı hastalığa, KKK aşısı sayesinde artık nadiren rastlanmaktadır.
Kabakulak neden olur?
Kabakulak, paramiksovirüs ailesinden olan kabakulak virüsünden kaynaklanır. Bu virüsler, özellikle çocuklarda yaygın bir enfeksiyon kaynağıdır. Kabakulak olduğunuzda virüs, solunum yolunuzdan (burun, ağız ve boğaz) tükürük bezlerine geçerek üremeye başlar. Bu bezlerin şişmesine neden olur.
Virüs nadiren beyin ve omurganızı çevreleyen ve koruyan sıvı olan beyin omurilik sıvısını (BOS) etkileyebilir. Daha ileri yaşlarda bu hastalığa yakalanmanız durumunda beyin, pankreas, testis ve yumurtalıklar gibi vücudunuzun diğer bölgelerine yayılabilir. Kabakulak vakalarının çoğu, çocukluk dönemi aşılama planının bir parçası olarak KKK aşısı almayan veya çocukken kabakulak geçirmeyen genç erişkinlerde ortaya çıkar.
Kabakulak nasıl bulaşır?
Kabakulak genellikle soğuk algınlığı ve grip ile benzer şekilde, tükürük, burun salgıları ve yakın kişisel temas yoluyla yayılır. Kabakulak hastalığı genel olarak, hastalık bulaşmış kişinin öksürmesi sonucu havaya karışan kabakulak virüsünün nefes yoluyla vücuda girmesi ile bulaşır. Virüs tükürük ile doğrudan temas yoluyla da bulaşabilir. Semptomların gelişmesinden birkaç gün öncesi ve 5 gün sonrası en bulaşıcı zamanlardır. Genellikle bezlerin şişmesiyle bulaşıcılık artar. Bu süre zarfında, özellikle de aşılanmamış kişilere yayılmasının önlenmesi önemlidir. Hastalar;
- Düzenli olarak ellerini sabunla yıkamalı, hapşırırken mendil kullanmalıdır.
- Belirtiler ortaya çıktıktan sonra 7-10 gün kadar okul veya işe gitmemeli, toplum içinde bulunmamalı, evde dinlenmelidir.
- Yiyecek ve içeceklerini ya da tükürüklerinin bulaşabileceği bardak, tabak, yastık kılıfı gibi malzemeleri paylaşmamalıdır. Ev ve hastanın kullandığı malzemeler doğal antibakteriyeller ile dezenfekte edilebilir.
Kabakulak belirtileri
- Tükürük bezlerinde şişlik ve hassasiyet (önce şişlik ardından ağrı gelişir.)
- Yutma güçlüğü
- Ateş (37.5-39 Cº)
- Baş ağrısı
- Kas ağrıları
- Yorgunluk
- İştah kaybı
Kabakulak belirtileri genellikle kabakulak virüsü bulaştıktan 15-20 gün sonra gelişir. Bu gecikme, kuluçka dönemi olarak bilinir. Kabakulak en çok yanak, kulak arkası ve çene bölgesinin kabarması ve şişkinliği ile tanınır. Bu durum, enfekte olmuş tükürük bezlerinin şişmesinin bir sonucudur. Hastalığa yakalanan bazı kişilerde belirtiler çok hafif olabilir ya da hiç görülmeyebilir. Yukarıdaki belirtiler varsa hekime başvurabilirsiniz.
Kabakulak teşhisi
Hekiminiz şişliği gördükten ve eliyle muayene ettikten sonra, bademciklerin pozisyonuna bakarak ve ateşinizi kontrol ederek teşhis koyar. Gerekli görülürse kan testi, boğaz ve burundan sürüntü, omurilik sıvısı aspirasyonu (menenjit ve ensefalit şüphesi varsa) ile virüs tespit edilebilir.
Kabakulak muayenesi
Kabakulak şüphesiyle kendiniz ya da çocuğunuz için başvurduğunuzda hekiminizi aşağıdaki konular hakkında bilgilendirin:
- Belirtileri ilk ne zaman fark ettiniz? Belirtiler zaman içinde şiddetlendi mi?
- Belirtiler içinde karın ağrısı var mı? Testislerde hassasiyet ya da ağrı var mı?
- Çevrenizde son haftalarda kabakulak belirtileri gösteren başkaları var mı?
- Siz ya da çocuğunuz aşılarını oldu mu? Olduysa ne zaman?
- Başka bir hastalık için tedavi görüyor mu? Hangi ilaçları kullanıyor?
- Hamile misiniz ya da yakın zamanda hamile kalmayı planlıyor musunuz?
Kabakulak tedavisi
Kabakulağın tedavisi yoktur, ancak enfeksiyon 1 veya 2 hafta içinde kendiliğinden geçer. Hastalığa mikroorganizmalar neden olmadığı için antibiyotik kullanılmaz
Belirtileri hafifletmek için aşağıdaki yöntemleri uygulayabilirsiniz:
- Bol su için
- Yorgun hissettiğinizde dinlenin.
- Ateş düşürücü ve ağrı kesici olarak parasetamol ve ibuprofen kullanabilirsiniz.
- Yutkunma güçlüğüne ve ekstra tükürük üretimine neden olan sert gıdalardan kaçının
- Ağrıyı gidermek için şişmiş bezlere ılık veya soğuk kompres uygulayın.
- Çorba (özellikle kemik suyu), yoğurt, kefir, püre gibi çiğnemesi kolay gıdalar tüketin
- Tükürük bezlerinde daha fazla ağrıya neden olabileceğinden portakal suyu, limonata, greyfurt suyu, sirke ve limon gibi asidik yiyecek ve içeceklerden uzak durun.
Parol (parasetamol) nedir? Nasıl kullanılır? Ağrıya faydası ve yan etkileri
Kabakulaktan korunma
- Kabakulak olduğu bilinen ya da şüphesi taşıyan kişilerle temas etmeyin, aynı ortamda bulunmaktan kaçının. Yiyecek, içecek, tabak, bardak, çatal, yatak örtüsü ve yastık kılıfı gibi şeyler paylaşmayın.
- Çocuğunuzu kabakulak, kızamık ve kızamıkçık için kombine KKK aşısı ile kabakulaktan koruyabilirsiniz. İlki 12-15 aylıkken ve ikincisi 4-6 yaşında olmak üzere 2 doz KKK aşısı yaptırın.
- Yetişkinlere de KKK aşısı yapılması gerekebilir. 18 yaş ve üstü yetişkinlerin bazılarında kabakulağa direnç olmayabilir.
- Uluslararası seyahatlerden önce, 12 aylık veya daha büyük çocukların en az 28 gün ara ile yaptırılmış iki doz KKK aşısı bulunmalıdır. 6-11 aylık bebekler korunma amaçlı bir doz aşı almış olmalıdır ve önerilen yaşlarda yine iki doz KKK aşısı olmalıdırlar. Kabakulak için bağışıklığı olmayan gençler ve yetişkinlere yine en az 28 güne ayrılmış iki doz KKK aşısı yapılmış olmalıdır.
- Askeriye, okul yurdu, göçmen kampı gibi toplu kalınan yerlere girmeden önce kabakulağa bağışıklığınız olduğundan emin olun.
- Doğurganlık çağındaysanız ve hamile kalmayı düşünüyorsanız kabakulak geçirmedi iseniz hekiminize danışın, bir doz KKK aşısı yaptırın.
- Emziren kadınlarda KKK aşısı güvenlidir. Emzirme, KKK aşısına verilen yanıtı değiştirmez ve bebek anne sütü ile aşıdan etkilenmez.
- Sağlık personelinin, bağışıklığı olması gerekir. Bağışıklık kanıtı olmayan sağlık personeli, en az 28 gün ile ara ile iki doz KKK aşısı almalıdır.
Kabakulak salgınları, aşılanmış toplumlarda da görülebilir. İki doz KKK aşısı alan bazı kişiler, bu salgınlar sırasında virüse maruz kaldıklarında kabakulak geçirebilirler. Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, bağışıklık sistemi aşıya gerektiği gibi yanıt vermeyebilir veya enfeksiyonla mücadele yeteneğini zamanla kaybedebilir. Ama, aşılanan kişilerde hastalık belirtileri daha hafiftir. Toplumun yüksek oranda aşılanması, kabakulak salgınlarının boyutunu, süresini ve yayılmasını engeller. Salgın durumunda, yüksek risk grubundaki kişiler kabakulağa karşı üçüncü kez KKK aşı ile aşılanabilir.
Kabakulak komplikasyonları
Kabakulaktan kaynaklanan komplikasyonlar nadirdir, ancak tedavi edilmezse ciddi olabilir. Kabakulak çoğunlukla tükürük bezlerini etkiler. Bununla birlikte, beyin ve üreme organları da dahil olmak üzere vücudun diğer bölgelerinde iltihaba neden olabilir. Kabakulak, özellikle yetişkinlerde aşağıdaki komplikasyonlara yol açabilir:
- Beyin iltihabı (ensefalit) / Beyin zarı ve omurilik iltihabı (menenjit): Nörolojik sorunlara neden olabilir ve yaşamı tehdit edebilir.
- Tek ya da çift taraflı testis iltihabı (orçit): Genellikle testisler şişer ve hassasiyet oluşur. Nadiren erkeklerde kısırlığa neden olabilir.
- Yumurtalık iltihabı (ovarit): İltihap ağrılı olabilir ama yumurtalara zarar vermez. Bununla birlikte, hamilelik sırasında kabakulak bulaşırsa, düşük riski normalden fazladır.
- Pankreas iltihabı (pankreatit)
- Meme iltihabı (mastit)
- Tek ya çift taraflı işitme kaybı
Bu komplikasyonlara erken dönemde müdahale edilebilmesi için çocuğunuzda ya da sizde şu durumlar gelişirse doktora başvurun:
- Boyun sertliği
- Nöbetler
- Aşırı uyuşukluk
- Şiddetli baş ağrısı
- Bilinç halinde değişimler
- Karın ağrısı şikayetleri: Kadın ve erkeklerde pankreas ya da kadınlarda yumurtalık sorunlarına işaret edebilir.
- Erkeklerde yüksek ateş ve ağrı testisleri etkileyebilir.
Kabakulak aşısı
Kabakulağa karşı güvenli ve etkili aşılar 1960’lardan beri mevcuttur. Aşı, vücudumuzun bağışıklık kazanması için canlı, zayıflatılmış kabakulak virüsü içerir. Kabakulak aşısı genellikle kombine kızamık-kabakulak-kızamıkçık (KKK) aşısı içerisinde ulusal bağışıklama programlarına dahil edilir. Kabakulağa geniş çaplı aşılamanın uygulandığı ülkelerde, hastalığın görülme oranı önemli ölçüde düşmüştür.
Son yıllarda aşılar ve otizm arasında bir ilişki olduğu iddiaları ortaya atılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), geniş çaplı araştırmalar ve verileri değerlendirdikten sonra yayınladığı raporda, KKK aşısı ile otizm arasında bir ilişki olduğuna dair hiçbir kanıt bulunmadığını ortaya koymuştur. Aksine KKK aşısının yapılmaması ciddi bir halk sağlığı sorunu oluşturmaktadır.
Kabakulak aşısı yan etkileri
Aşının yan etkileri azdır. Uygulanan yerde bazen ağrı/kızarıklık ve hafif ateş, nadiren hafif döküntü ve tükürük bezlerinde şişlik gelişebilir. Nadiren, KKK aşısı olan çocuklar ateşten kaynaklı nöbet geçirebilir. Ancak bu nöbetlerin uzun dönemde sorun teşkil ettiği belirlenmemiştir.
Aşağıdakiler şiddetli alerjik reaksiyon belirtileridir. Bunların oluşması halinde acil servise başvurun ya da hekiminizi arayın:
- Yüz ve boğazda şişlik
- Nefes darlığı
- Kalp atışının hızlanması
- Baş dönmesi ve güçsüzlük
Aşı yaptırmadan önce aşağıdaki durumlara dikkat ediniz:
- İlk doz aşıda ciddi alerjik reaksiyon görüldüyse ya da aşı içerisindeki maddelerden herhangi birine alerji varsa hekiminize bildiriniz.
- Hamileyseniz ya da hamilelik şüpheniz varsa KKK aşısı olmayınız. KKK aşısı yaptırdıysanız hamile kalmadan önce en az bir ay bekleyiniz.
- Kanser veya HIV/AIDS gibi hastalıklar veya radyasyon, immünoterapi, steroidler veya kemoterapi ile tedavi nedeniyle bağışıklık sistemi zayıfladıysa iyileşene kadar aşı yaptırmayınız.
- Kısa süre önce kan nakli yapılması veya diğer kan ürünleri alınması halinde aşıyı erteleyiniz.
- Kan hastalığınız varsa hekiminize danışınız.
- Tüberküloz geçirilmesi durumunda hekiminize danışınız.
- Son 4 hafta içerisinde başka aşı yapıldıysa kabakulak aşısı ertelenebilir.
Kabakulak bitkisel tedavisi
Dazı bitkiler antiviral özellik taşırlar ve bağışıklığın güçlenmesine yardımcı olarak virüslerin yayılmalarını engeller. Genellikle yan etkileri yoktur. Ekinezya, mürver, aynısafa çiçeği (çuha çiçeği), sarımsak, kekik yağı, zeytinyağı, keten tohumu ve zencefil virüslerle savaşmanıza yardımcı antiviral bitkisel ürünlerden bazılarıdır. Doğrudan veya bitki çayı olarak tüketilebilir, çorbalara katılabilir ya da deriye sürülerek uygulanabilirler. Kabakulakta görülen şişlikler için aşağıdaki bitkisel yöntemleri deneyebilirsiniz:
Mürver nedir, nasıl kullanılır? Çayı ve şurubunun faydaları nelerdir?
- Su ve keten tohumunu lapa haline getirip tülbente sarın ve ağrılı bölgeye koyun.
- Temiz bir pamuğun üzerine ılık çay damlatın ve şiş bölgeye kompres yapın. Bu uygulama iltihabın azaltılmasına yardımcı olabilir.
- Karbonatı su ile karıştırarak macun kıvamına getirin ve şiş bölge üzerine uygulayın.
- Kuru zencefili ezin ve içine biraz su koyarak macun haline getirin. Daha sonra kulak çevresindeki şiş bölgeye sürün.
Kekiğin faydaları nelerdir? Kekik yağı neye iyi gelir? Nasıl kullanılır?
Kaynaklar ve Referanslar: 1- Protect Yourself from Mumps, 2- Mumps, 3- Mumps Symptoms
YAZIYI PAYLAŞ
Benzer Yazılar
Kızamık aşısı ne zaman yapılmalı? Yan etkileri nelerdir?
AYM’nin aşı kararı doğru mu? Aşı ile otizm arasında bilimsel bir ilişki var mı?
Gebelikte (hamilelikte) ve emziren kadınlarda aşı
Bebek ve çocuklar için Detaylı Aşı Takvimi ve aşıların yan etkileri
Grip aşısı ne zaman yapılmalı? Faydaları ve yan etkileri
YORUMUNUZ VAR MI?