Böbrek taşı neden olur? Nasıl düşer? Belirtileri ve tedavisi
Böbrek taşı, mineral ve tuzlardan oluşan sert tortulardır. Kalsiyumun ve ürik asit gibi maddelerin kanda yüksek seyrettiği bazı hastalıklar, beslenme, genetik hastalıklar gibi nedenlerle olabilir. Böbrek taşları, idrar kanalı, böbrek ve idrar torbasında oluşabilir. Bazı taşlar herhangi bir şikayete sebep olmazken, bazı taşlar bel bölgesinde ve karnın yan taraflarında bıçak saplanır tarzda kıvrandırıcı ağrılara sebep olur. Tedavi edilmeyen taşlar, boşaltım yollarında enfeksiyon ve böbrek yetmezliğine neden olabilir. Böbrek taşı tedavisi; taşın büyüklüğü, sayısı, yerine göre ve eşlik eden hastalık, şikayetlere göre değişebilmektedir. Küçük taşlar ağrı kesici alarak ve bol su içerek kendiliğinden düşebilir. Bazen ilaç verilerek taşın düşmesi hızlandırılır, büyük taşların ise tıbbi yöntemlerle kırılarak düşmesi sağlanır. Zorunlu durumlarda ameliyat yapılabilir.
İçindekiler
Böbrek taşı nedir?
Böbrek taşı, böbreklerde ya da idrar yolunun herhangi bir bölümünde, kalsiyum oksalat ya da ürik asit gibi minerallerin birikmesi sonucu oluşan sert tortulardır. Küçük olan taşlar idrar yolundan farkedilmeden geçebilir, ancak vücuttan atılırken aşırı ağrıya neden olurlar. Bazı taşlar ise golf topu kadar büyüyebilir ve idrar yollarını tıkar. Taşın bulunduğu yer ya da büyüklüğüne göre farklı tedavi yöntemleri uygulanabilir. (1)
Böbrek taşı, toplumda %2-3 civarında gözlenmektedir. En sık 30-50 yaşlarında görülür. Erkeklerde kadınlara göre 3 kat daha fazla rastlanmaktadır.
Böbrek taşı neden olur?
Börek taşı risk faktörleri
- Kalıtım: Bazı kalıtsal hastalıklar ya da ailede böbrek taşı öyküsü olması
- Cinsiyet: Erkeklerde taş oluşma riski 3 kat daha fazladır.
- Yaş: En sık 30-50 yaşlarında oluşmaktadır.
- Beslenme: Tuzlu ve proteinli gıdalar ile aşırı beslenmek.
- İklim ve coğrafya: Sıcak yerlerde yaşamak veya yaz mevsiminde aşırı terleme sonucu oluşan sıvı kaybı, idrar yoğunluğunun artmasına neden olur.
Böbrek ağrısı neden olur? Ne iyi gelir? Belirtileri ve tedavisi
- Hareketsiz yaşam
- Obezite
- Yetersiz sıvı tüketimi
- İlaçlar: Bazı epilepsi (sara) ilaçları ve idrar söktürücü ilaçlar
- Boşaltım sisteminde herhangi bir anormallik olması: Doğuştan gelen böbrek hastalıkları ve idrarın geriye doğru aktığı hastalıklar.
- Diğer durumlar: Paratroid bezinin çok çalışması, Crohn hastalığı, sarkoidoz gibi sistemik hastalıklar. (2)
Böbrek taşı türleri
Böbrek taşının türünü bilmek oluşum sebebini bilmeye ve daha fazla taş oluşumunu engellemeye yardımcı olur. Aynı kişide birden fazla taş tipi görülebilir. (3)
Kalsiyum taşları (%70-80)
En sık görülen taş türüdür. Kalsiyum oksalat, kalsiyum fosfat ve kalsiyum maleat türleri vardır. Kalsiyum taşlarının oluşum nedenleri:
- Patates cipsi, ıspanak, pancar, yer fıstığı ve çikolata gibi fazla oksalat içeren besinlerin fazla tüketilmesi,
- Yüksek doz D vitamini,
- Bağırsak ameliyatları
- Bazı metabolik bozukluklar,
- Migren ve epilepsi ilacı olan topiramat kullanımı
Struvit taşları (Enfeksiyon taşı) (%10-15)
En sık görülen nedeni boşaltım sistemi enfeksiyonlarıdır. Kadınlarda bu tür enfeksiyonlar daha sık görüldüğü için, risk de daha yüksektir. Ayrıca Kronik idrar yolu enfeksiyonu veya nörolojik hastalıklar nedeniyle idrar torbasını boşaltmada sorun yaşayanlarda sık enfeksiyon görüleceği için risk artar.
D vitamini neye yarar, hangi besinlerde bulunur? Faydaları ve eksikliği
Ürik asit taşları (%5-10)
Asidik olan idrarda daha sık oluşmaktadır. Gut hastalarında ve kemoterapi alan hastalarda ürik asit üretimi fazla olduğu için risk artar. Yeterli sıvı almayan veya fazla sıvı kaybeden, yüksek protein ağırlıklı beslenen kişilerde de sık görülür.
Sistin taşları (%1)
Nadir görülür. En yaygın nedeni genetik bir hastalık olan sistinüri hastalığıdır. Çocukluk çağından itibaren taş oluşumu başlar.
Böbrek taşı belirtileri
- Sırtta kaburgaların altında ve belin yan kısmında başlayan, kasıklara yayılan, keskin ve şiddetli ağrı ve böbrek ağrısı
- İdrar yaparken ağrı
- İdrarda kan (pembe, kırmızı veya kahverengi idrar)
- Mide bulantısı, kusma
- Sık idrara çıkma
- Kesik kesik idrar yapma
- Bulanık ve kötü kokulu idrar
- Ateş, üşüme, titreme
Belirtiler taşın büyüklüğüne ve bulunduğu yere göre değişebilir. Çok küçük böbrek taşları hiç belirti vermeyebilir bu yüzden tespit edilemeyebilir, ağrısız şekilde idrarla atılabilir. Fakat daha büyük taşlar renal kolik denilen kıvrandırıcı tarzda şiddetli böbrek ağrılarına neden olabilirler.
Böbrek taşı teşhisi
- Tıbbi öykü: Daha önce taş düşürme durumu, ailede taş düşüren birey olup olmadığı önemlidir. Ek hastalıklar ve ilaçlar ayrıntılı bir şekilde sorgulanır.
- Fizik muayene: Ayrıntılı karın muayenesi yapılır. Hassasiyet olup olmadığını anlamak için elle arka yanlara vurularak ‘kostovertebral açı hassasiyeti’ne bakılır.
- Laboratuvar testleri: Böbrek fonsiyonunu değerlendirebilmek için üre, kreatinin, potasyum ve kalsiyum ölçümleri yapılır. Enfeksiyon ölçümü için tam kan sayımı testi yapılır. Alınan idrar örneklerinde kanama ve enfeksiyon durumuna bakılabilir.
- Görüntüleme yöntemleri: Eğer böbrek taşından şüpheleniliyorsa tanıyı doğrulamak ve taşın yerini öğrenmek için karın röntgeni, karın ultrasonografisi ve opak madde içermeyen karın tomografisi yapılabilir. (4)
Böbrek taşı tedavisi
Böbrek taşı tedavisinin iki yönü vardır. Birincisi; oluşan taşın vücuttan atılmasını sağlamaktır. İkincisi ise taşa sebep olan herhangi bir hastalık varsa uygun bir şekilde tedavi edilmesidir.
Böbrek taşında tedavi şekli; taşın boyutuna, yerine, sayısına, hastanın eşlik eden hastalıklarına göre değişmektedir. Bazı taşlar hiçbir şikayete sebep olmayıp kendiliğinden düşebilir. Bazı taşların düşmesini kolaylaştırmak için ilaç verilebilir. Kendiliğinden düşmeyen taşlara ise dışarıdan kırma ve cerrahi müdahaleler yapılmaktadır. (5)
Böbrek taşı ilaçları
Taşın boyutu 4 mm altında ise veya idrar torbasına yakınsa, kendiliğinden düşme olasılığı yüksektir. Eğer eşlik eden başka komplikasyonlar yoksa, böbrek yetmezliği gelişmemişse ve kırılmadan düşecek şekilde ise ilaç tedavisi ile bu süreç hızlandırılmaya çalışılır. (6)
- Ağrı kesici ilaçlar: Şiddetli ağrıyı azaltmak için nonsteroid antiiflamatuar (NSAİİ) ve antispazmodik (iç organlardaki düz kasların gevşemesini sağlayan) ilaçlar kullanılır (Diklofenak sodyum, hyosin-n-butilbromür vb.).
Voltaren (diklofenak) nedir? Ne için ve nasıl kullanılır? Yan etkileri
- Taş düşmesini kolaylaştıran ilaçlar: İdrar kanalını genişleterek taşın düşmesini kolaylaştıran ilaçlardır (Tamsulosin ve nifedipin).
- Taşın çözülmesini sağlayan ilaçlar: Asit ortamda oluşan ürik asit taşlarını eriterek çözülmesini sağlayan ilaçlardır. İdrarı bazik hale getirerek etki eder (Sodyum bikarbonat).
- Antiemetik ilaçlar: Bulantı ve kusmayı önleyici ilaçlardır.
- Antibiyotik: Taşa bağlı idrar yolu enfeksiyonu durumunda kullanılabilir.
Kreatinin nedir, neye yarar? Yüksekliği ve düşüklüğü neye yol açar?
UYARI: İlaç tedavisi esnasında bazen taş düşmeyip, idrar kanalını tamamen tıkayıp böbrek yetmezliğine ve enfeksiyona sebep olabilir. Bu nedenle bu tedaviler başladığında doktor kontrolleri aksatılmamalıdır.
Ses dalgasıyla taş kırma (ESWL)
Taş büyüklüğü 2 santimetreden az ve taş böbrekte veya üst idrar kanalında ise bu yöntem kullanılabilir. Dışarıdan ses dalgaları uygulanarak taş kırılır ve kendiliğinden düşmesi sağlanır. Birden fazla seansa ihtiyaç olabilir. İşlem sonrası, kırılan taşların hızlıca düşmesi için çok su içilmesi gerekir. Taşın çok sert olması durumunda, kontrolsüz tansiyon ve gebelik gibi durumlarda bu yöntem kullanılmaz. (7)
Lazerle taş kırma
Bir başka böbrek taşı kırma yöntemi de litotripsidir. Bu prosedürde doktor endoskop yardımıyla taşları tespit eder ve kırmak için de lazer kullanır.
İşlem yaklaşık 30 dakika sürer ve hasta aynı gün eve gidebilir. Parçalanmış taş parçaları, birkaç gün ya da hafta içinde vücuttan idrar yoluyla atılır. (8)
Üreteroskopi (URS)
Dış idrar kanalından kamerası olan hareketli, ince bir aletle girilerek böbreğe kadar gidilir ve taş alınır. Eğer taş büyükse kırıldıktan sonra çıkarılır. Ayrıca idrarın rahatça akabilmesi için gerekirse stent koyulabilir. 2 santimetreden küçük taşlar için yapılabilmektedir. (9)
Perkütan nefrolitotomi (Böbrek taşı ameliyatı)
Hasta uyutulup, böbreğine yapılan küçük bir kesiden girilerek taşın çıkarılması işlemidir. Taş 2 santimetreden büyükse, sert ve çok sayıda ise, tıkanmaya ve enfeksiyona neden olmuşsa veya böbreklere zarar veriyorsa bu işlem yapılabilir. Taş boyutuna göre bütün halde veya kırılarak çıkarılmaktadır. (10)
UYARI: Yukarıdaki işlemler yapılıp taburcu olduktan sonra ateş, karnın yan tarafında ağrı veya idrarda kanama uzun süre devam ederse mutlaka doktora başvurulmalıdır. Taş kırma tedavisi sonrası idrarla atılan taşlar taş tipinin belirlenmesi amacıyla toplanabilir.
Böbrek taşı şifalı bitkiler ile tedavi
Bitkisel tedavilerle ilgili yeterli tıbbi çalışma olmadığı için kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışmalısınız.
Fesleğen
Ürik asit seviyesini düzenler bu sayede ürik asit taşı oluşumunu azaltabilir. Ayrıca içerdiği asetik asit taşların çözülmesine yardımcı olan bir maddedir. Günde 1 çay kaşığı fesleğen ekstresi böbrek taşlarından korunmada ve tedavisinde yardımcı olabilir. Ancak fazla kullanıldığında kan şekerini ve kan basıncını düşürebilir ve kanamaya neden olabilir.
Böbrek yetmezliği nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Elma sirkesi
İçerdiği sitrik asit sayesinde kalsiyum birikimlerinin çözülmesini sağlar. Şikayetleri azaltabilir ve böbrek taşı gelişimini önleyebilir. 1 bardak suya 2 yemek kaşığı elma sirkesi ekleyin ve bu karışımı günde bir ya da iki kez için. Yemeklerden önce tüketirseniz daha etkili olabilir. Aşırı kullanıldığında potasyum eksikliğine ve kemik erimesine neden olabilir. Bu nedenle dikkatli kullanılmalıdır.
Limon suyu
Limon içerdiği sitrat sayesinde kalsiyum birikimini önler ve kalsiyum taşlarının büyümesini yavaşlatır. Günde iki kez, biri sabah aç karna, diğeri akşam yemeğinden önce yarımşar bardak içebilirsiniz. Ancak herhangi bir mide rahatsızlığınız varsa dikkatli tüketin.
Limonun faydaları nelerdir? Limon suyu ve kabuğu neye iyi gelir?
Böbrek taşı ağrısına ne iyi gelir?
- Böbrek taşı ağrısını rahatlatan herhangi bir önerilen pozisyon yoktur. Bu açıdan kendinizi rahat hissettiğiniz, ağrınızı en az hissettiğiniz pozisyonda durun.
- Ağrınızı hafifletmek için ağrı kesici kullanabilirsiniz.
- Taşın hızlı düşmesi ve ağrının azalması için hareket etmeye çalışın.
- Böbrek taşının düşmesini hızlandırmak ve ağrıyı azaltmak için günde 2.5-3 litre su için.
Böbrek taşı nasıl düşürülür?
Böbrek taşına tanı koyulduktan sonra taşın büyüklüğü 4 milimetreden küçükse ağrı kesiciler ve bol sıvı alımıyla taş düşürülmeye çalışılır. Taşın düşmesini hızlandırmak için idrar kanallarını genişletici ilaçlar kullanılabilir. Eğer taş çok büyükse ve taşa bağlı böbrekte hasar meydana gelmişse, enfeksiyon durumu varsa ve taşlar çok sayıda ise tıbbi yöntemlerle taş kırılarak düşürülmesi sağlanır.
Safra kesesi hastalıkları ve taşı neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Evde böbrek taşı düşürme yöntemleri
Böbrek taşı hastalığından şüphelenildiğinde kesin tanı koyulmadan kişi kendisi taş düşürmeye çalışmamalıdır. Çünkü böbrek taşı enfeksiyona ve böbrek yetmezliğine neden olabilir. Tanı koyulduktan sonra taşın herhangi bir tedavi yöntemi ile düşmesi veya kendiliğinden düşmesinin beklenmesine doktor tarafından karar verilir.
Eğer böbrek taşı küçükse, ek şikayetler yoksa, hastanın ağrısı çok fazla değilse ya da şok dalgaları ile taş kırma yöntemi uygulanıyorsa hasta taşı evinde düşürmesi için taburcu edilir. Evde taşın kolayca düşmesi için mutlaka bol su içilmelidir. Hareket ederek taşın idrarla atılması kolaylaştırılabilir.
Böbrek taşı tekrarlar mı?
Bir defa böbrek taşı oluştuktan sonra tekrar oluşma riski artmaktadır. Ayrıca ailede böbrek taşı hastalığı olan, sık enfeksiyon geçiren ve taş oluşumu için risk faktörlerine sahip kişilerde tekrarlama riski de yüksektir. Eğer taşa yönelik herhangi bir tedavi uygulanmazsa tekrarlama oranı 5-10 yıl için %50, 20 yıl için ise %75’tir.
Böbrek taşı sorunu olanlara tavsiyeler ve uyarılar
- Böbrek taşı tekrarlayabilen bir hastalık olduğu için mutlaka doktorunuzdan taşı önlemek için yapılabilecekler hakkında bilgi alın. Önerilere mutlaka uyun.
- Günün 24 saatine yayacak şekilde günde yaklaşık 2.5 litre su tüketin. Hava sıcaklığının yüksek olduğu yaz günlerinde içtiğiniz su miktarını arttırın. İdrar renginiz açık sarı ise yeterli su alıyorsunuz demektir. Kalp yetmezliği gibi suyun kısıtlanması gereken hastalıklarda doktorunuza danışın.
- Sıvı alımı açısından su dışında portakal ve limon suyu da iyi bir seçenek olabilir.
- Hem taşın oluşmasını engellemek hem de taş düşmesini kolaylaştırmak için düzenli egzersiz yapın.
Portakalın faydaları nelerdir? Portakal kabuğu çayı nasıl yapılır?
- Böbrek taşı oluşumunu engelleyen doğru beslenme yöntemi çin bir diyetisyenden yardım alın. Diyetinizde yeterli miktarda sebze, özellikle turunçgillerden zengin meyve ve lifli gıdalar olmasına dikkat edin.
- Tuzu ve proteini azaltın. Et tüketimi günlük 225 gramı geçmemelidir.
- Yumurta, mercimek, beyaz pirinç, üzüm, karnabahar, kabak gibi düşük oksalat içeren gıdalar tüketin.
- Pancar, ıspanak, çay, kahve, çikolata, soya ürünleri ve bamya gibi oksalattan zengin besinleri fazla tüketmeyin.
- Besinlerden yeterli düzeyde C vitamini almaya çalışın. İlaç takviyesi olarak kullanmayın.
- Doktor tarafından gerekli görülüp önerilmedikçe ilaç şeklinde D vitamini ve kalsiyum takviyesi almayın.
- Ürik asit taşı saptandıysa alkol, karnabahar, salça, baklagiller, mantar, sakatat tüketimini azaltın.
YAZIYI PAYLAŞ
Yazar Hakkında
Dr. Muhammet Kaplan
Göğüs Hastalıkları
Böbrek ağrısı neden olur? Ne iyi gelir? Belirtileri ve tedavisi
Böbrek Taşı neden olur? Belirtileri nelerdir?
Böbrek taşını önlemek için yazın daha çok su tüketin
Böbrek taşı nedir, teşhis ve tedavisi nasıl yapılır?
Böbrek sağlığımızı nasıl koruruz? Böbrek taşı için beslenme önerileri
YORUMUNUZ VAR MI?