Çölyak hastalığı nedir? Nedenleri, belirtileri, testi ve tedavisi

Çölyak hastalığı buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten adlı proteine karşı aşırı duyarlılık sonucu gelişen bir ince bağırsak hastalığıdır. Bu hastalıkta ince bağırsak hücreleri zarar görür ve besin emilimi bozulur. Bunun sonucunda diğer organların fonksiyonlarında da bozukluklar olur. Çölyak hastalığının genetik, bağışıklık sistemiyle ilgili ve çevresel nedenleri vardır. Hem çocuklarda hem yetişkinlerde görülebilir. Sürekli devam eden ishal, büyüme gelişme geriliği, boy kısalığı, kilo alamama, kemik erimesi, kısırlık gibi belirtileri vardır. Çölyak hastalığından şüphelenildiğinde öncelikle kan testleri yapılır. Bu testlerin sonucu pozitifse ince bağırsak biyopsisi yapılır. Ömür boyu uygulanması gereken glutensiz diyet hastalığın tek tedavisidir.

Çölyak hastalığı nedir? 

Türkiye’de görülme sıklığı %1 civarındadır. Her yaşta ortaya çıkabilen bir hastalıktır. Kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülür.

Çölyak hastalığı neden olur?

Çölyak hastalığının oluşmasında genetik sebepler, çevresel sebepler ve savunma sistemi ile ilgili durumlar etkilidir. Sağlıklı kişilerde sindirim ve emilimden sorumlu olan bağırsak epiteli yiyeceklerde bulunan çok sayıda madde ile karşılaşır. Bu maddelere karşı bariyerler, bağışıklık sistemi hücreleri, enzimler gibi savunma mekanizmaları görev alır böylece bağırsak dokusuna zarar gelmez veya bu maddeler tolere edilir.

Villi denilen, besinlerin emilimini sağlayan yapılarda atrofi yani körelme oluşur. Vücudumuz için gerekli mineral ve vitaminlerin emilimi bozulur. Bu eksikliklere bağlı olarak başka hastalıklar da ortaya çıkabilir.

Çölyak risk faktörleri

• Ailede birinci derece yakınlarda Çölyak hastalığı varlığı
• Tip 1 diyabet
• Otoimmün tiroidit
• Down Sendromu
• Turner Sendromu
• Sjögren Sendromu
• İmmünglobulin A eksikliği

Tip 1 diyabet nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi

Çölyak hastalığı genetik mi?

Çölyak hastalığının oluşmasında genetik faktörler önemli bir yer tutar. Ailesinde ve birinci derece akrabalarında Çölyak hastalığı olanlarda hastalık gelişme riski yüksektir. Ayrıca ikizlerden birinde Çölyak hastalığı varsa diğerinde de görülme riski yüksektir.

Gluten nedir?

Örneğin un suyla karıştırıldığında, gluten proteinleri tutkal kıvamında yapışkan bir ağ oluşturur. Bu tutkal benzeri özellik, hamuru elastik hale getirir ve ekmeğin piştiğinde kabarmasını sağlar. Aynı zamanda çiğnenebilir, tatmin edici bir doku kazandırır.

Gluten nedir? Hangi besinlerde bulunur? Zararları ve alerjisi

Gluten sadece tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunmaz. Birçok hazır gıdanın üretim aşamasında kullanılır. Ayrıca besin endüstrisi dışında, ilaç ve kozmetik, temizlik malzemeleri, oyun hamurları gibi ürünlerde de kullanılır.

Çölyak belirtileri

• Uzun süren, geçmeyen ishal
• Karın ağrısı ve şişkinlik
• Kilo kaybı veya kilo alamama
• İştahsızlık
• Kusma
• Boy kısalığı
• Ergenlikte gecikme
• Kansızlık (Anemi)
• Kemik erimesi
• Kısırlık
• Çocuklarda huzursuzluk ve sinirlilik

Çölyak hastalığı nasıl anlaşılır?

Yukarıda bahsedilen belirtiler hastalığın en temel semptomlarıdır. Bunlardan bir ya da birkaçını gözlemliyorsanız mutlaka uzman bir doktora başvurun. Hastalığın kesin teşhis edilebilmesi için bir dizi test ve görüntüleme yöntemi kullanılması gerekebilir.

Çölyak teşhisini kendiniz de koyabilirsiniz!

Çölyak hastalığı nasıl teşhis edilir?

Eğer belirtileriniz yoksa ya da genetik olarak risk taşımıyorsanız Çölyak hastalığı rutin testlerini yaptırmanız önerilmez. Teşhis için yapılan testler:

• Kan testleri: Çölyak hastalığı olan kişilerin tanımlanmasına yardımcı olmak için yapılır
• Biyopsi: Tanıyı doğrulamak için yapılır.

Çölyak hastalığı testi

Hastalığın teşhisinde 2 kan testinden yararlanılır:

• Seroloji testi: Kanınızdaki antikorlara bakılır. Bazı antikor proteinlerindeki yükselme, glutene karşı immün reaksiyonu gösterir.
• HLA genetik test: Bu test, kanda HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genlerini arar ve genellikle Çölyak hastalığını dışlamak için kullanılır. Eğer kanınızda bu genler yoksa Çölyak hastalığına yakalanma ihtimaliniz çok düşüktür.

Protein nedir? Hangi besinlerde bulunur? Faydaları ve zararları

Biyopsi

Biyopsi hastanede, genellikle bir gastroenterolog tarafından gerçekleştirilir. İşlemden önce, boğazınızı uyuşturmak için lokal anestezi veya rahatlamanıza yardımcı olacak bir sakinleştirici verilebilir. Ağızdan sokulan bir endoskop (bir ucunda ışık ve kamera olan ince, esnek bir tüp) yavaşça ince bağırsağınıza doğru uzatılır. Gastroenterolog, ince bağırsağınızın iç kısmından örnekler almak için endoskoptan küçük bir biyopsi aleti geçirir.

Biyopsi nedir, nasıl yapılır? Biyopsinin riski var mıdır?

Numune daha sonra çölyak hastalığı belirtileri için mikroskop altında incelenecektir. Kesin teşhisin koyulması için tek biyopsi yeterli olmayabilir. Eğer biyopsi sonucu negatifse biyopsi 1-2 yıl sonra tekrarlanır ve hasta takibe alınır.

Çölyak Tedavisi

Çölyak hastalığının günümüzdeki tek tedavisi ömür boyu glutensiz diyet uygulanmasıdır. Bu tedaviye mutlaka uyulmalıdır. Günümüzde başka bir alternatif tedavi yoktur. Tanı aldıktan sonra ilk 3 ay laktozsuz diyet önerilir. Bağırsaklardaki emilim problemi nedeniyle çeşitli vitamin ve mineral eksiklikleri de oluşacağından demir, folik asit, B12 vitamini, D vitamini, kalsiyum takviyesi yapılır.

İleri dönemlerde hastalığa bağlı oluşabilecek bazı sorunların tedavisinde steroid ve azatiopürin, siklosporin gibi bağışıklık sistemini baskılayacak ilaçlar kullanılabilir. Hastalığın temelini oluşturan genetik ve bağışıklık sistemi bozukluklarına karşı ilaç geliştirme çalışmaları devam etmektedir. Birçok hastada tedavi ile ilk iki haftada belirtilerde düzelme olur. Bazen bu süreç 6 aya kadar uzayabilir.

En az 6-12 ay glutensiz diyete rağmen hastanın belirtilerinde, çölyak testlerinde ve biyopsi bulgularında düzelme olmaması tedaviye cevapsızlık olarak değerlendirilir.

Karbonhidrat nedir? Hangi besinlerde bulunur? Faydaları ve zararları

Çölyak hastaları ne yemeli? 

Çölyakta glutenli gıdalara karşı aşırı duyarlılık oluştuğu için mutlaka glutensiz gıdalar tercih edilmelidir:

• Et, tavuk, balık
• Süt ve süt ürünleri
• Yumurta
• Kuru baklagiller, soya fasülyesi, kinoa
• Pirinç
• Mısır
• Patates
• Meyve ve sebze çeşitleri Çölyak hastalarının tüketebileceği besinlerdir.

Keçiboynuzu faydaları nelerdir? Pekmezi nasıl yapılır?

Glutensiz Diyet

Çölyak: Glutensiz bir yaşam

Glutensiz ekmek tarifi

Malzemeler ( 2 somun ekmek için):

• 500 gr (1 paket loprofin un) veya mısır unu veya un karışımı
• 1 paket yaş maya
• 2 su bardağı ılık su (40 °C)
• 1 çay bardağı yoğurt
• 2 yemek kaşığı tereyağı veya sıvı yağ
• 1 çay kaşığı tuz
• Fırın ısısı 220 °C

Hazırlama Talimatı:

• Bir karıştırma kabının içine loprofin un, maya, yoğurt ve tuzu koyun ve karıştırın.
• Karışıma su ve yağ ilave edin.
• Mikser kullanarak önce yavaş hızda 2 dakika sonra orta hızda 2 dakika çırpın.
• Sulu hamuru 2 eşit parçaya bölerek yağlı kalıba yayın.
• Temiz bir bezle üzerini kapatıp sıcak bir yerde 30-60 dakika kabarması için bekletin.
• Önceden ısıtılmış fırında 25 dakika pişirin.
• Kalıptan çıkartıp soğutun.

Saklanması: Somunları soğuduğunda bir naylon torbada paketleyiniz
Dondurulması: Ekmeği yenecek miktarlarda bölerek derin dondurucuda dondurabilirsiniz

Çölyak hastalığı diyeti

Kahvaltı:

• Sebzeli omlet ya da haşlanmış yumurta
• Yağsız beyaz peynir
• Domates, salatalık
• Glutensiz ekmek

Öğle yemeği:

• Mevsim sebzeleriyle karışık salata
• Haşlama et, tavuk ya da balık
• Ayran
• Glutensiz ekmek

Akşam yemeği:

• Esmer pirinçten yapılmış pilav
• Sebze veya bakliyat yemeği
• Un katılmadan hazırlanmış çorba

Ara öğün:

• Meyve
• Şeker katkısız meyve suyu
• Bir bardak yağsız süt
• Glutensiz bisküvi, kurabiyeler
• Yoğurt

Çölyak hastalığı ölümcül müdür?

Belirlenen diyete uyulduğu sürece hastalık ile ilgili bir sorun yaşanmaz. Diyet içeriğine dikkat edilmezse ince bağırsak lenfoma türlerinden biri olan “T hücreli lenfoma” gibi bazı kanserler görülebilir. Bu hastalarda ayrıca yeterli beslenememe (malnütrisyon), kanama, siroz gibi ek rahatsızlıklar gelişir. Kanser başta olmak üzere tüm bu hastalıkların oluşturduğu sorunlar nedeniyle ölüm görülebilir.

Bu belirtileri bilerek çocuklara çölyak teşhisi koymak mümkün…

Çölyak hastalığı tedavi edilmezse ne olur?

Hastalık tedavi edilmezse, sindirim hastalığı olması nedeniyle demir başta olmak üzere kalsiyum, magnezyum, vitamin ve protein alınımında, karbonhidrat ve yağların emiliminde yetersizlik ortaya çıkar. Bütün bu bozuklukların neticesinde:

• A vitamini eksikliğine bağlı gece körlüğü
• B12 ve D vitamini eksikliği
• Folik asit ve mineral eksiklikleri
• Kansızlık
• Ergenlikte gecikme
• Kemiklerde zayıflık
• Üreme sağlığı problemleri
• Bağırsak tümörleri
• Periferal nöropati
• Ataksi (dengesizlik)
• Kemik kırıkları
• Depresyon gelişebilir.

Çölyak hastaları nelere dikkat etmeli?

Glutene karşı iyi bir etiket okuyucusu olun

Glutenin az miktarda bile alınması bağırsakta hasar oluşturur. Özellikle hazır gıdalar alırken dikkatli olun. Bazı firmalar üzerine gluten içerdiğine ait kırmızı işaret koyarken, bazıları bunu koymaz. İçinde malt veya hidrolize bitki proteini yazan gıdaları dikkatli kullanın. Bu hastalığı hayatınızın bir parçası olarak kabul edin ve yaşam tarzınızı buna göre şekillendirmeye çalışın. Çok iyi bir etiket okuyucusu olun. Özellikle ilaçların, kozmetik ürünlerin, şampuanların ve kremlerin gluten içeriklerine dikkat edin.

• Bebeğinizi emzirin. Yapılan araştırmalarda uzun süre anne sütü alanlarda çölyak görülme yaşının geciktiği bulunmuştur.
• Çölyak diyetine mutlaka uyun.
• Okul çağında iseniz okul saatleri içinde tükettiğiniz yiyeceklerin glutensiz olmasına dikkat edin.
• Glutenin çok küçük miktarları bile zararlı olacağı için asla gluten içeren yiyecek tüketmeyin.
• Doğrama tahtaları, mutfak tezgâhları, mutfakta bulunan bez ve süngerler, toz bezleri, tost cihazları, süzgeç, un elekleri gibi glutenli ürünlerle temas etmiş ortamlarda glutensiz yiyecekleri hazırlamayın.
• Tanı koyulduktan sonra tedavi sürecinin takibi açısından mutlaka doktor kontrolüne gidin.

Referanslar: 1- Celiac Disease, 2- What causes coeliac disease?, 3- Treatment for Celiac Disease

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör